Waarom voedselverpakkingen onmisbaar zijn

In onze oceanen en zeeën drijft veel plastic afval. Afval dat wij met zijn allen weggooien. Niet alleen dieren die het plastic opeten, ondervinden hiervan de nadelen. In landen als Bangladesh ontstaan bijvoorbeeld overstromingen door plastic-verstoppingen. 

Volgens Susan Hansen is er sprake van een opvallende paradox: aan de ene kant zijn mensen negatiever over plastic verpakkingen, terwijl tegelijkertijd het gebruik ervan groeit. Als global strategist F&A supply chains bij Rabobank weet zij alles over de internationale verpakkingstrends en logistieke ontwikkelingen.

Aantal plastic verpakkingen stijgt

Hansen verwacht dat het gebruik van plastic verpakkingen tussen 2017 en 2021 wereldwijd met 18 tot 20 procent zal groeien. Deze groei hangt samen met een groeiende wereldbevolking, groeiende welvaart en het feit dat steeds meer mensen in steden gaan wonen. Ook is er sprake van een convenience-trend: plastic is een makkelijk verpakkingsmateriaal.

"We hebben een levensstijl waarbij we verpakt voedsel nodig hebben"

Vooral in China en India stijgt de vraag naar verpakt voedsel. Het gebruik van plastic als grondstof zal naar verwachting sneller groeien dan andere verpakkingsmaterialen, omdat het materiaal goedkoop en flexibel is. Daarnaast zijn we steeds drukker en leven we in kleinere huishoudens.

We nemen volgens Hansen minder tijd om ons eten te bereiden en eten vaker onderweg. Het resultaat van deze convenience-trend zijn geschilde aardappelen in gerantsoeneerde, voorverpakte porties, kant-en-klare salades en snelle magnetronmaaltijden. “We hebben een levensstijl waarbij we verpakt voedsel nodig hebben,” concludeert Hansen.

Kleinere families, meer porties voorverpakte, geschilde aardappels

Het belang van verpakkingen

Rabobank besloot in het thema te duiken. Hansen wilde met haar werkgroep verder kijken dan de perceptie van consumenten wereldwijd dat verpakkingen 'slecht' zijn. Vragen als 'waarom hebben we eigenlijk verpakkingen?' en 'wat is de connectie tussen voedselverspilling en verpakkingen?' stonden centraal.

De werkgroep had ook oog voor de duurzame aspecten van verpakkingen: van energie-efficiëntie en recycling tot zwerfafval. Het resultaat van het onderzoek is een informerende infographic, waarin de drie hoofdfuncties van verpakkingen worden belicht: bescherming, vervoer en verkoop.

De infographic sluit aan bij de internationale Banking for Food-strategie van Rabobank. Als ‘boerenbank’ wil Rabobank een bijdrage leveren aan duurzame voeding. Hansen hoopt dat de infographic informeert en discussie oproept over de functie van verpakkingen.

"Wat je ook verpakt, wees ervan bewust waarom je juist voor die verpakking kiest"

Daarnaast kan de infographic voedselproducenten helpen bij de keuze voor een verpakking, omdat verschillende soorten worden uitgelicht en de plus en minpunten worden uitgelegd.

Niet één perfect duurzame verpakking

De infographic toont aan dat er niet één perfecte, duurzame verpakking bestaat die voor alle producten inzetbaar is. Het hangt ervan af welke duurzaamheidsdoelstellingen een bedrijf nastreeft. Hansen heeft één belangrijke tip voor voedselproducenten: “Wat je ook verpakt, wees ervan bewust waarom je juist voor die verpakking kiest.”

Een bedrijf kan voor glas kiezen als het doel is om het eten zo lang mogelijk te bewaren en voedselverspilling tegen te gaan. Glas is een van de meest gerecyclede materialen, maar is zwaar. Daarom kan papier of metaal een goede oplossing zijn wanneer een bedrijf een lichte verpakking wil met een hoge recyclewaarde.

Plastic als duurzaamste alternatief

Zelfs plastic kan als duurzaamste materiaal uit de bus komen, omdat plastic heel licht en flexibel is. Er zijn daarom veel minder, zwaarbeladen vrachtwagens nodig voor het vervoer van lege verpakkingen gemaakt van met name flexibel plastic ten opzichte van bijvoorbeeld glas. Als een bedrijf zo min mogelijk transportkosten en een lage CO2-uitstoot van transportactiviteiten wil, is plastic dus wellicht een goede keus.

Hansen verwacht dat de duurzame doelstellingen van grote Food & Beverage-bedrijven als Heineken en Unilever en retailers als Marks & Spencer in de toekomst voor een substitutie-effect zorgen bij verpakkingen. Zij gaat ervan uit dat bedrijven hun verpakking aanpassen aan hun duurzaamheidsbeleid. Dus als het beleid verandert, veranderen de verpakkingen mee.

Houdbaarheid tomaat hangt af van verpakking 

Een verpakking zorgt ervoor dat voedsel langer houdbaar blijft en dat er minder bacteriën in komen. Dit kan het beste uitgelegd worden aan de hand van een voorbeeld.

Een onverpakte tomaat heeft een levensduur van ongeveer een week, terwijl diezelfde tomaat in een plastic verpakking twee weken houdbaar is. Ingeblikte tomatensoep kan zelfs jaren worden bewaard. “Er is een directe link tussen verpakkingen, voedselkwaliteit en voedselveiligheid,” aldus Hansen.

Verpakking en logistiek essentieel voor voedselveiligheid

Ook een goede logistiek is essentieel. “Als de logistiek niet op orde is, neemt de voedselverspilling toe,” zegt Hansen. "Bij transport is het van belang dat er een goede transportverpakking wordt gebruikt en dat koelproducten constant worden gekoeld. Anders kunnen deze producten vanwege voedselveiligheid direct worden weggegooid."

Dankzij gekoeld transport kunnen ook mensen die ver van de productiegebieden af wonen verse producten als melk drinken. “Op het Indiase platteland, waar een gebrek is aan goede infrastructuur en logistiek, melken ze een koe, stoppen de melk in een plastic zak en drinken die direct op,” zegt Hansen. "Daar kunnen ze niet anders, omdat de transportketen ontbreekt."

Nederland versus China

Nederland is een distributieland, waar de logistiek goed is geregeld: met ontzettend veel knooppunten, distributiecentra met koelfaciliteiten en professionele partijen. Nederlanders hoeven niet bang te zijn dat de yoghurt die zij in de supermarkt kopen bedorven is. In China is dat wel anders, weet Susan Hansen.

Chinezen willen ook graag vers en veilig voedsel, maar in grote delen van het land ontbreekt de infrastructuur. Volgens Hansen is er een miljardeninvestering in infrastructuur nodig om aan de groeiende vraag naar verse producten in de sterk groeiende stedelijke gebieden te voldoen.

"Chinezen die in de grote steden wonen, bestellen vaak liever ingevroren vis via internet dan dat zij die kopen in de supermarkt, omdat zij meer vertrouwen hebben in de versheid en veiligheid van de online verkochte producten."

Twee soorten voedselverspilling

Hansen ziet een opvallend verschil in voedselverspilling tussen ontwikkelende landen, zoals India en China, en ontwikkelde landen, zoals de Verenigde Staten en Nederland. In ontwikkelde landen is volgens haar sprake van food waste en in ontwikkelende landen is sprake van food loss.

Bij food loss gaat voedsel verloren in de productieketen, omdat een goede infrastructuur ontbreekt voor de oogst, opslag, verpakking, en het transport. Daarom zijn investeringen in infrastructuur en verpakkingen nodig bij het tegengaan van voedselverspilling in ontwikkelende landen.

In ontwikkelde landen zijn het vooral de consumenten en retailers die voedsel weggooien. Rabobank heeft in 2014 geschat dat er € 60 mrd aan waarde wordt vernietigd in de voedselketen door verspilling bij food & agri-bedrijven en consumenten. Wet- en regelgeving en consumentenvoorlichting moeten die hoeveelheid terugdringen. De Europese Unie heeft de aanpak van voedselverspilling meegenomen in het actieplan Circular Economy Package.

Duurzame verpakkingsontwikkelingen

Alle verpakkingsindustrieën investeren momenteel in duurzaamheid. Dit doen zij om de CO2-uitstoot in het productieproces te verminderen, minder water of materiaal te gebruiken of om de recyclewaarde te verhogen. Zo bestaat plastic vaak uit verschillende lagen waardoor het materiaal moeilijker te recyclen is dan een mono-materiaal als glas. Hansen legt de drie meest belangrijke innovatie trends uit: light weighting, smart packaging en new materials.

Light weighting

Ten eerste wordt in alle materiaalsoorten onderzoek gedaan naar light weighting. Lichtere verpakkingen zijn voordelig, omdat minder energie wordt verbruikt voor de productie en dus minder CO2 wordt uitgestoten tijdens het productieproces. En nogmaals: lichter materiaal betekent minder transportkosten.

Europa is koploper op het gebied van productinnovatie, maar Hansen verwacht dat deze trend zich zal verspreiden. Door deze ontwikkeling is het mogelijk dat het aantal verpakkingen de komende jaren toeneemt, maar dat het totale gewicht gelijk blijft of zelfs daalt.

Smart packaging

Ten tweede willen voedselproducenten voedselverspilling door consumenten tegengaan door de houdbaarheid van producten te verduidelijken.

Nu gooien consumenten producten vaak weg door verwarring over de houdbaarheid. Deze verwarring ontstaat door het verschil tussen ‘ten minste houdbaar tot’ en ‘te gebruiken tot’. Nu gooien mensen producten met een ‘ten minste houdbaar tot’-label vaak weg, terwijl deze producten nog langer goed zijn.

Met smart packaging willen voedselproducenten de daadwerkelijke houdbaarheid, helder aangeven. Bijvoorbeeld door een stoplicht op de verpakking die van kleur verandert wanneer de houdbaarheid afneemt. Zo kunnen consumenten beter beoordelen of voedsel nog veilig gegeten kan worden. En het gaat nog een stap verder: sensoren in de verpakking die kunnen communiceren met smartphones of met slimme koelkasten.

New Materials

Ten slotte zijn bedrijven op zoek naar nieuwe, duurzame materialen. Vooral op het gebied van duurzamer plastic zijn veel ontwikkelingen gaande. Zo zijn er initiatieven om plastic te winnen uit garnalenschillen, algen en afvalwater van sap-productie. Een kanttekening bij deze initiatieven is dat zij vaak alleen op kleine schaal inzetbaar zijn.

Volgens Hansen vormen beschikbaarheid van voldoende grondstoffen, schaalbaarheid en betaalbaarheid vaak een hindernis. “Garnalenschillen werken misschien fantastisch als basis voor plastic, maar als je daar slechts tien petflessen van kunt maken, dan heb je daar alsnog niets aan.”

Het enige initiatief dat nu enigszins commercieel kan worden ingezet is een plastic fles van suikerriet. Een voorbeeld hiervan is de ‘Plant Bottle’ van Coca-Cola.

Volgens Hansen vinden mensen duurzaam plastic wel belangrijk, maar willen ze er niet meer voor betalen. Mede daarom verwacht zij dat het lang zal duren voordat duurzaam plastic op grote schaal wordt ontwikkeld.

Europa loopt voorop

Verder is de Europese bevolking volgens Hansen bewuster met voedselverspilling en verduurzaming bezig dan de rest van de wereld. Ook is er meer wet- en regelgeving. Daardoor zijn de glazen Coca-Colaflesjes bijvoorbeeld lichter in Europa dan in Noord-Amerika.

Daarnaast loopt Europa voorop als het gaat om recycling. Elk Europees land heeft daarin zijn sterke en zwakke punten. Zo is Nederland goed in blik recyclen, maar minder goed in plastic flessen. Toch kan het nog beter. Vooral wereldwijd moet een slag worden gemaakt om zwerfafval tegen te gaan.

Zolang we afval weggooien in plaats van recyclen tot nieuw materiaal, verwacht Hansen dat de plastic soep in de oceaan zal blijven bestaan. “Je ziet wel dat in de hele wereld het bewustzijn groeit. Zelfs in landen waarvan je het niet verwacht, zoals Kenia."

Dit artikel maakt deel uit van de themamaand Future Food & Health, waarin DuurzaamBedrijfsleven op zoek gaat naar de innovaties, businesscases en visies die bijdragen aan de transitie naar een duurzaam en gezond voedselsysteem. Andere achtergronden en nieuwsberichten rondom dit thema vind je hier. 

Portret: Susan Hansen | Header-foto: Shutterstock.com | Infographics: Rabobank