Van agrobosbouw tot lab-landbouw: De potentie van nieuwe productiesystemen

Het doel om in 2050 tien miljard mensen van voedzame voeding te voorzien zonder daarbij de aarde uit te putten, vraagt om grote veranderingen in het landbouwsysteem. Een paar mogelijke oplossingen worden nu al (op kleine schaal) toegepast. Wat is de potentie van deze landbouwvormen?

Agrobosbouw: De boer als bosbouwer

Bij agrobosbouw combineren boeren de teelt van meerjarige planten, zoals bomen en struiken, met eenjarige gewassen, zoals groenten en granen. Ook een combinatie met veeteelt of aardappelteelt is mogelijk. Wereldwijd passen boeren deze manier van werken al vaker toe, maar in Nederland zelden. Een boerenbedrijf dat het wel op kleine schaal toepast is Doornik Natuurakkers. Het bedrijf combineert graanteelt met een voedselbos.

Agrobosbouw kan een positieve impact op biodiversiteit, milieuvriendelijke gewasbescherming, waterkwaliteit en financiële opbrengsten opleveren. Zo zitten er allerlei nuttige biologische bestrijders in bomen en struiken. Daardoor hoeven boeren minder vaak insectenplagen chemisch te bestrijden. Dat is goed voor het milieu, maar ook voor de portemonnee van de boer. Vanwege de mix aan gewassen en betere bodemkwaliteit die dit tot gevolg heeft is deze vorm van landbouw weerbaarder tegen klimaat-gerelateerde weersextremen zoals droogte en piekbuien.

Wat de beste aanpak voor Nederland is, wil de Wageningen University & Research in samenwerking met akkerbouwers en het bedrijfsleven verder onderzoeken. Vooral in overgangsgebieden tussen natuur en landbouw en stad en landbouw zou bosbouw al op korte termijn kunnen worden toegepast. Op de langere termijn kan het door kennisvergroting en door de toepassing van innovatieve technieken als drones, satellietbeelden en GPS-gestuurde en zelfrijdende lichtgewicht tractoren ook interessant worden voor grootschalige landbouw.

Zilte landbouw: Inspelen op klimaatverandering

Door bodemdaling en zeespiegelstijging wordt de grond zouter. Door verzilting werd wereldwijd al 1 tot 1,5 miljard hectare grond onbruikbaar voor gangbare landbouw en deze trend zet door. Ook Nederland ontkomt er niet aan: in 2030 is ruim 125.000 hectare grond zouter. Voor de gebruikelijke landbouwgewassen is zout water schadelijk. Daarom is de reguliere landbouw erop gericht verzilting zo veel mogelijk te voorkomen.

In plaats van verzilting tegen te gaan, zet het Zilt Proefbedrijf Tested on Texel dit probleem juist om in een kans. Het bedrijf onderzoekt welke gangbare landbouwgewassen én nieuwe planten geschikt zijn voor zilte teelt. Zo verdragen bepaalde gewassen zout water als de juiste irrigatiemethode wordt toegepast: aan de wortel met zout water geïrrigeerd in plaats van sproeien op het blad. Het gaat onder andere om specifieke aardappelrassen, wortels, rode uien, witte kool en broccoli. Ook zoekt het Zilt Proefbedrijf nieuwe planten die geschikt zijn voor zilte teelt én bedenkt het nieuwe recepten op basis van zout-liefhebbende planten, zoals een kruidige zilte salade van jong strandbietblad.

Uit onderzoek uitgevoerd in opdracht van voormalig staatssecretaris Martijn van Dam van Economische Zaken blijkt dat zilte landbouw een belangrijke bijdrage kan leveren aan de wereldvoedselvoorziening, omdat het landbouw (weer) mogelijk maakt in verzilte gebieden. "Wereldwijd is een miljard hectare aan landbouwgrond door verzilting afgeschreven. Met onze kennis en onze gewassen kan die grond weer gebruikt worden om voedsel te produceren. Het gebruik van onze kennis en gewassen biedt exportkansen voor de Nederlandse agro-sector, maar is vooral een belangrijke doorbraak in de wereldvoedselvoorziening", zei hij toentertijd.

Lab-landbouw: De wetenschapper als vleesproducent

Mensen hebben eiwitten nodig. Vooral arme mensen krijgen nu te weinig eiwitten binnen en met de groeiende wereldbevolking lopen de tekorten op. Een bekende eiwitbron is vlees, maar de impact van de (intensieve) veehouderij op het klimaat is groot. Zo is er voor de productie van 100 gram rundvlees 1.500 liter water nodig. Naast inzetten op plantaardige eiwitten, zoals zeewierteelt, kan vlees uit het laboratorium een bijdrage leveren. Dit zogenoemde kweekvlees wordt in het laboratorium uit enkele dierlijke stamcellen opgekweekt.

Mark Post, hoogleraar vasculaire fysiologie, is een van de eerste wetenschappers die een kweekvleesproduct presenteerde. Dat deed hij in 2013 op een persconferentie in Londen. Over 2,5 jaar hoopt hij met zijn start-up Mosa Meat de eerste hamburgers te produceren tegen een acceptabele prijs voor exclusievere restaurants.

In een veel-gestelde-vragen-document van Mosa Meat staat dat voor de productie van kweekvlees substantieel minder land en water nodig is. Nu komt het nog weleens voor dat bos wordt gekapt voor de uitbreiding van de veestapel. Met kweekvlees is dat verleden tijd. Op het gebied van energieverbruik verschillen de meningen. Zo staat in het document dat overstappen op kweekvlees een maximale energiebesparing van 60 procent kan opleveren, maar dat het ook mogelijk is dat er helemaal geen energie wordt bespaard. Twee wetenschappers van de universiteit van Oxford stellen juist dat kweekvlees energie-intensiever kan zijn dan de reguliere veehouderij. Dit kan bij opschaling dusdanig meer CO2-uitstoot opleveren dat de klimaatwinst door de vermindering van methaan te niet wordt gedaan. Om kweekvlees klimaatvriendelijker te maken zou de toepassing van hernieuwbare energie een oplossing kunnen bieden.

De beste oplossing is een mix

Met één van deze oplossingen gaan we het niet redden om de groeiende wereldbevolking op een duurzame manier van voedzaam voedsel te voorzien. Juist door tegelijkertijd in te zetten op verschillende oplossingen vermindert de impact van landbouw op het klimaat én de impact van klimaatverandering op de landbouw.

In dit artikel gaan wij in op drie productiesystemen, maar er gebeurt natuurlijk veel meer. Denk bijvoorbeeld aan biologische landbouw, verticale landbouw of kringlooplandbouw. Sommige systemen grijpen in elkaar of zijn overkoepelend. Zaak blijft om een continue afweging te maken tussen de voor- en nadelen.

Dit artikel maakt onderdeel uit van de themamaand Food & Health. Lees ook:

• Welk voedsel ligt er in de supermarkt van de toekomst?
• Boer zoekt ontwerper: Een creatieve blik op de toekomst van de landbouw
• Waarom algen de voedselindustrie gaan veroveren

Afbeeldingen: Adobe Stock & Mosa Meat