De natuur is meer dan een verdienmodel

De natuur levert ons veel meer dan alleen voedsel, biobrandstoffen, bouwmaterialen en vezels. Zo zal een landbouwgebied dat dooraderd is met bloemrijke akkerranden, rijk zijn aan zweefvliegen. Hun larven eten luizen en de financiële schade van die luizen aan gewassen is bijgevolg kleiner. Verder fungeren bossen als een spons en daardoor is stroomafwaarts de schade van extreme droogte of wateroverlast kleiner. Bacteriën en bodemschimmels helpen met de afbraak van giftige stoffen en zetten afval om in plantenvoedingsstoffen. Bijen bestuiven onze fruitbomen en besparen ons dure handarbeid. Natuur levert daarnaast een milieu waarin we prettiger kunnen wonen, recreëren of zelfs genezen. Een groeiend aantal beleidsmakers verbindt financiële baten aan deze zogenaamde ecosysteemdiensten. Een groter bewustzijn van deze baten kan ongetwijfeld tot beslissingen leiden waarmee de natuur beter af is.

Afromen

Toch is het denken langs de lijnen van financieel nut geen garantie voor het behoud van natuur in zijn huidige omvang en veelzijdigheid. Veel nuttige functies blijken naar volle tevredenheid vervuld te kunnen worden door slechts een beperkt aantal soorten op een al even beperkte oppervlakte. Zo kun je bodemerosie prima tegengaan met een monotone weide met Engels raaigras, kunnen zweefvliegen in leven blijven op één, twee bloemsoorten en volstaat voor de afbraak van afval een beperkt aantal bodemdieren. Ook zal het veel toeristen een rotzorg zijn of een ree, een damhert dan wel edelhert hun pad kruist. Het is bovendien zeer aannemelijk dat die betalende toeristen ook naar de Veluwe blijven komen als de natuur daar een derde kleiner in omvang zou zijn. Het klinkt oneerbiedig maar er valt niet te ontkomen aan de indruk dat veel soorten overbodig want uitwisselbaar zijn, onze romantische beelden van complexe voedselwebben waarin alles met alles samenhangt ten spijt. Arme grutto’s en dassen: jullie staan daar een beetje mooi te wezen ten koste van nieuwe wegen, vliegvelden, bedrijfsterreinen en velden met zonnepanelen.

Financieel belang als maatlat nodigt dan ook uit tot afroming tot aan het niveau dat minimaal nodig is om de ecosysteemdienst nog nèt te kunnen vervullen. Voor de natuur was het daarom beter geweest als de mens haar niet zo aantoonbaar kon missen als kiespijn: duizenden planten en dieren verdwenen in de afgelopen decennia maar wij zijn er desondanks nog steeds.

Mentale constructies

De natuur presenteren als een verdienmodel verleidt ook tot suggestieve voorstellingen van zaken. Anders dan beweerd, leggen oude bossen bijvoorbeeld helemaal geen CO₂ vast. De jaarlijkse vastlegging via fotosynthese is daar zo’n beetje in evenwicht met wat er vrijkomt aan CO₂ bij de vertering van versleten bladeren, takken en stammen Daarmee wordt de vermeende verdienste ‘vastleggen van broeikasgassen’ een discutabel argument. Het kappen van bossen, ja, dát maakt eenmalig CO₂ vrij maar dat is iets anders dan dat bossen eeuwig CO₂ blijven binden. Oerwouden aanmerken als ‘de longen van de aarde’ of als een schatkist van geheime bronnen die ons van iedere enge ziekte gaan genezen, is al net zo’n mentale constructie. En rondweg brutaal is het om de aanleg van een veld zonnepanelen te presenteren als een versterking van de biodiversiteit omdat de randen van zo’n veld met bloemen kunnen worden ingezaaid. Dat is geen koppelkans maar koppelverkoop. De onvermijdelijke ontmaskering van dit soort misleidingen zal het belang van natuurbehoud alleen maar verder ondergraven.

Armoede

Natuur reduceren tot een verdienmodel is geënt op antropocentrisch denken in termen van nut. Het zet de deur op een kier naar het afwaarderen en vervolgens opofferen van die delen van de natuur die geen meetbare meerwaarde hebben. Het is het armoedige antwoord ván en áán degenen die zich niet langer aangesproken voelen tot wat de één het Wonder der Natuur en de ander Schepping noemt. Het lijkt op zijn best een wanhopige laatste poging van natuurliefhebbers om argumenten te overleggen in een taal die economen en politici nog net willen begrijpen. De bewijslast is vervolgens bij natuurliefhebbers zelf komen te liggen. Onze natuur is meer waard en verdient echt beter.

Jaap Schröder, voormalig onderzoeker van Wageningen University & Research, thans Stichting Valouwe Natuur (www.valouwenatuur.jouwweb.nl)