Slecht geïsoleerde woningen, een salaris dat voor een groot deel op gaat aan energiekosten, en een gebrek aan middelen of invloed om daar iets aan te doen. Een giftige cocktail die ook wel energiearmoede heet. Waar het begrip voor sommige mensen slechts een fenomeen is wat ze af en toe op het journaal voorbij zien komen, is het voor anderen een pijnlijke werkelijkheid waar ze dagelijks mee te dealen hebben. Die laatste groep is groter dan je misschien zou denken, weet KnopOm-oprichter Roebyem Anders.
Eén op de acht
“Toen ik me erin ging verdiepen, schrok ik er heel erg van. De meest recente studie op het gebied van energiearmoede is uitgevoerd door TNO en laat zien dat 400.000 van de acht miljoen Nederlandse huishoudens in energiearmoede leven. En dan heb je het alleen over de zichtbare gevallen. Bij nog eens 116.000 huishoudens is namelijk sprake van verborgen energiearmoede. Die hebben een lage energierekening omdat ze geen geld hebben voor energie en dus gewoon de verwarming niet aanzetten. En dan zijn er ook nog veel huishoudens die gered zijn, doordat de overheid hun energierekening heeft betaald. Denk bijvoorbeeld aan het Tijdelijk Noodfonds Energie. Wanneer die steun wegvalt, glijden al die gezinnen af. En als we al die groepen bij elkaar optellen, zien we dat ongeveer één op de acht Nederlandse huishoudens energiearm is.”
Ongelijkheid in de transitie
Het thema energiearmoede begon bij Anders te dagen tijdens de coronapandemie. Ze dacht in die tijd veel na over de energietransitie en waarom die maar niet de gewenste snelheid bereikt. “Dat zit eigenlijk in twee dingen. Allereerst zijn mensen gewoon niet meegenomen in de transitie. Bij de onderhandelingen over het Klimaatakkoord zat iedereen aan tafel, behalve de mensen die daadwerkelijk iets moeten gaan doen met het verduurzamen van hun woningen. Dan krijg je met weerstand te maken. Je ziet ook dat energiearme huishoudens die huren bij woningcorporaties, maar beperkt betrokken worden bij verduurzamingstrajecten. En ten tweede is er ongelijkheid ontstaan. Daar hebben wij ons bij Sungevity (het zonnepanelenbedrijf dat Anders in 2012 oprichtte, red.) ook schuldig aan gemaakt. We begonnen in een tijd dat zonnepanelen producten waren voor een kleine groep mensen die het aandurfden. Wij hebben er toen aan bijgedragen dat zonnepanelen voor een brede groep toegankelijk werd door het proces radicaal te versimpelen. Maar erop terugkijkend besefte ik dat we daarmee vooral de mensen hebben geholpen die het kunnen betalen. De mensen met een kleine portemonnee bleven achter. Ik wilde juist iets gaan doen voor de groep die verduurzaming het hardst nodig heeft.”
Gericht op woningcorporaties
En zo ontstond KnopOm. Een organisatie die woningcorporaties helpt hun panden te verduurzamen, zodat energiearme bewoners in beter geïsoleerde huizen leven en toegang hebben tot duurzame technologieën waardoor hun energierekening daalt. Volgens Anders zijn alle ingrediënten om dat te doen ruim voorhanden: de wil om het probleem aan te pakken (“want wie is er nu vóór energiearmoede?!”), technologische oplossingen zoals isolatie, zonnepanelen en warmtepompen, en financiële middelen. Het enige dat mist, vindt ze, is een adequate aanpak om die ingrediënten bij elkaar te brengen. “Er is in de afgelopen twee jaar door de overheid ruim 8 miljard euro uitgegeven aan steunfondsen om te voorkomen dat mensen afglijden naar energiearmoede. Maar dat zijn geen gerichte maatregelen. Als die steun stopt, gebeurt het afglijden alsnog. Er is dus een reallocatie nodig. Het geld moet worden gebruikt om de woningen waarin mensen leven op te knappen en te verduurzamen.”
Ook ziet Anders veel inefficiëntie bij woningcorporaties. Die gaan volgens haar ieder voor zich bedenken hoe een gebouw verduurzaamd kan worden, zonder daarbij de samenwerking met collega-bedrijven op te zoeken. Daardoor gaat er onnodig veel geld naar proceskosten en adviesbureaus die hen met zulke kwesties moeten helpen.
AI-model
KnopOm heeft als doel om alles bij elkaar te brengen. Het initiatief betrekt huurders bij het proces, zorgt voor samenwerking tussen woningcorporaties en koppelt bruikbare oplossingen aan woningen die daarvoor geschikt zijn. Een AI-model, ontwikkeld door TNO, helpt daarbij. “Het model kijkt naar oplossingen die bij andere corporaties hebben gewerkt, analyseert de eigenschappen van een gebouw die bij deze oplossing passen, en zoekt vervolgens naar gebouwen met identieke DNA”, zegt Anders. “Dat kunnen uiteindelijk wel 120 verschillende kenmerken zijn. Bijvoorbeeld hoeveel centimeter de balkons uitsteken. Daardoor hoeft een woningcorporatie niet meer zelf op zoek naar wat werkt, maar kan die zich aansluiten bij verbouwstromen die wij organiseren.”
Inside-out
KnopOm is pas in november officieel begonnen, dus afgeronde projecten om mee te pronken zijn er nog niet. Wel heeft het initiatief al 6,5 miljoen euro subsidie ontvangen om de eerste duizend woningen mee aan te pakken. “We gaan bijvoorbeeld een paar flats van zo’n vierhonderd appartementen uitrusten met een oplossing die Warme Flat heet. Die oplossing bestaat uit een grote container met warmtepompen op het dak, waarop alle appartementen aangesloten zijn. Ook worden er op het dak, aan de façade en op balkons zonnepanelen geplaatst. En het water gaat verwarmd worden met een zonneboiler.”
Om de kosten te drukken, wil Anders met zoveel mogelijk woningcorporaties samenwerken. “De eerste keer dat deze oplossing is ingezet, kostte hij nog 20.000 euro. De fabrikant zegt dat we deze kosten kunnen halveren als we drieduizend woningen bij elkaar kunnen krijgen. Ik zou dus graag een oproep willen doen aan woningcorporaties die willen samenwerken, zodat we deze oplossing gezamenlijk kunnen inkopen. Dan zijn we voor 5.000 euro per woning klaar.”
Steward owned
Net als veel ondernemingen die primair ideologisch gedreven zijn, is KnopOm sinds kort ‘steward owned’. Dat wil zeggen dat het stemrecht binnen de onderneming bij aangewezen personen of stichtingen ligt – zeggenschap dat niet verkocht kan worden. Daarnaast wordt winst geherinvesteerd in het bedrijf. “Dat brengt vooral veel rust”, meent Anders. “Ik heb KnopOm opgericht met een missie, namelijk om een einde te maken aan het probleem van energiearmoede. Door de steward ownership ben ik ervan verzekerd dat er nooit iets gaat komen wat dat gaat verstoren. Dat is heel fijn. De stichting voorkomt dat er een commerciële club komt die alles gaat veranderen. Dus ons doel is nu helemaal in de organisatie verankerd.”
Lees ook:
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
