Dwangarbeid beperkt zich niet tot Decathlon en dit is waarom

Volgens het onderzoek werkt de winkelformule met leveranciers in Azië, zoals Qingdao Jifa Group, die zich schuldig maken aan kinderarbeid, lage lonen en mensenhandel in China. Decathlon is bekend van de sportkleding, fietsen en kampeerspullen. Allemaal te koop voor bescheiden prijzen. “Terwijl transparantie in de keten juist gepaard gaat met een hoger prijskaartje”, zegt Morganne Kroon, mensenrechten-expert bij duurzaamheidsconsulent ERM. “Een transparante keten vraagt om investeringen. Denk aan trainingen voor werknemers, het opstellen van KPI’s en het implementeren van meetsystemen. Spullen die duurzaam geproduceerd worden, zijn nu eenmaal duurder. Maar de consument heeft dat er lang niet altijd voor over.”

Druk op de kostprijs werkt door in de hele keten, bevestigt collega Jelle van der Stempel. “Prijsdruk heeft effect op het hele productieproces en distributie. Dat kan ten koste gaan van het loon en de arbeidsomstandigheden.”

Onwil of onkunde?

Is het praktijkvoorbeeld van Decathlon een geval van onwil of onkunde? “Veel bedrijven waar wij mee samenwerken zijn welwillend om zulke problemen aan te pakken”, zegt Van der Stempel. “Maar grote organisaties hebben te maken met immens complexe ketens met zo’n 40.000 of 50.000 directe leveranciers. Dat zijn vaak niet eens de partijen waar je kinderarbeid of dwangarbeid zult vinden: die kom je pas negen schakels verder in de keten tegen.”

Hij neemt de textielindustrie als voorbeeld. “Een leverancier zit bijvoorbeeld in Europa, maar de garen worden in India gemaakt. Die worden naar een ander land verscheept om geverfd te worden. De stof en het katoen komen wéér ergens anders vandaan. In zo’n situatie is het niet gek dat bedrijven slecht zicht hebben op de hele keten. Vervolgens hebben ze beperkte middelen om dat aan te pakken, ook als ze welwillend zijn.”

Zo is China een van de grootste economieën ter wereld en hoofdleverancier van veel grondstoffen. “Veel materialen in kleding en zonnepanelen zijn direct te koppelen aan Xinjiang, een plek met een hoog risico op de uitbuiting van Oeigoeren. Tegelijkertijd hebben bedrijven hebben weinig alternatieven om hun spullen ergens anders in te kopen. Dat zorgt voor forse uitdagingen”, aldus Van der Stempel.

Ook kleding en kobalt

De sportspullen van Decathlon liggen onder vuur, maar we halen ook kleding uit Bangladesh die door kinderen is gemaakt en kobalt uit Afrikaanse mijnen die de omgeving ernstig vervuilen. Kroon: “Het probleem beperkt zich niet tot één organisatie. Ik denk dat bijna ieder bedrijf hier last van heeft. Het is heel lastig om te achterhalen waar één specifiek deeltje van één specifiek product vandaan komt. Zelfs de machines die een Nederlands bedrijf produceert, kunnen materialen bevatten uit hoog-risicogebieden. Praktisch gezien is het bijna onmogelijk om zaken zoals kinderarbeid of een onleefbaar loon volledig te vermijden.”

“In een wereldwijde economie vinden altijd ergens in de keten mensenrechtenschendingen plaats”, valt Van der Stempel bij. “Natuurlijk verschillen de mate, hoeveelheden en intensiteiten. Maar dat het gebeurt, daar kun je eigenlijk wel van uitgaan.”

CSDDD

De Corporate Sustainablity Due Diligence Directive (kortweg de CSDDD) schrijft ook niet voor dat er geen schendingen mogen plaatsvinden. De richtlijn werd vorig jaar goedgekeurd door het Europees Parlement en de ministers. De CSDDD is een inspanningsverplichting, geen resultaatsverplichting. Het gaat om het in kaart brengen van eventuele misstanden en risico’s en het nemen van de juiste maatregelen.

De CSDDD wordt ook omschreven als anti-wegkijkwet. “Het is straks bij wet verboden om problemen te zien en er vervolgens niks mee te doen”, verduidelijkt Kroon. “Als ergens bijvoorbeeld kinderarbeid voorkomt, mag een bedrijf niet zomaar de handen ervan aftrekken en overstappen naar een andere leverancier. De wet wijst naar gezamenlijk herstel. Dat betekent dat de afnemer de middelen beschikbaar moet stellen om kinderarbeid bij leveranciers tegen te gaan en zo te herstellen. Voor veel inkopers is dat een heel nieuwe manier van werken. Zij zijn gewend om te werken met een flexibel model en kortetermijnrelaties op te bouwen. Als er problemen zijn of de concurrent een lagere prijs biedt, stappen ze vaak over naar een ander.”

Van der Stempel: “Kinderarbeid staat niet op zichzelf. Het is vaak een gevolg van armoede. De ouders verdienen niet voldoende, waardoor de kinderen moeten meewerken. Door ouders een leefbaar loon te geven, kan kinderarbeid worden voorkomen. Het gevolg is dat de consument dan meer gaat betalen voor producten.”

Nieuwe koers EU

Onlangs presenteerde de Europese Commissie het Competitiveness Compass met daarin het Omnibus-initiatief. Dat initiatief moet de duurzaamheidsrichtlijnen en rapportageplichten waaraan bedrijven straks moeten voldoen minder bureaucratisch maken. De versimpelde regels gaan effect hebben op de CSDDD, zeggen beide consultants. Kroon: “In welke vorm de CSDDD er ook komt, bedrijven moeten er mee aan de slag. Op een bepaald punt gaat er naar transparantie in de keten worden gevraagd. Als dat niet door middel van wetgeving gebeurt, dan wel door consumenten en investeerders.”

Haar collega kijkt er anders naar. “De Omnibus richt zich naar verwachting op de eerste leveranciers in de keten. Maar alle risico’s zitten verderop. De verwachting is dat de bedrijven waarop de CSRD van toepassing is, worden gelijkgetrokken met de bedrijven die onder de CSDDD vallen. Daardoor zijn de richtlijnen straks wellicht niet meer van toepassing op 80 procent van de bedrijven. Ik vind dat een flinke verwatering van de eisen. We hebben vijf jaar lang gewerkt aan de CSDDD. Die heeft eindelijk tanden gekregen om bedrijven aansprakelijk te stellen en dan doen we weer een stap terug. Daar ben ik pessimistisch over. Ik ben het met Morganne eens: uiteindelijk komt er verandering. Maar de mate waarin zie ik verwateren.”

Uitstel

Het gevolg is uitstel. “Dat wetsvoorstel was erdoorheen en onze klanten waren zich erop aan het voorbereiden. Nu kondigen ze aan om even te pauzeren tot er meer duidelijkheid is. Het doel was juist om meer duidelijkheid te creëren, maar dat werkt averechts”, meent Van der Stempel.

Ook Kroon ziet diverse consultancyprojecten gepauzeerd worden. “Dat is ook begrijpelijk. Het is onlogisch om door te gaan terwijl de kaders veranderen. Tegelijkertijd denk ik dat het geen slecht idee is om de CSRD en de CSDDD te combineren. Omdat de tijdslijnen niet gelijk liepen, waren bedrijven veel meer gefocust op de CSRD dan op de CSDDD. Een combinatie zorgt ervoor dat de aandacht beter wordt verdeeld en de beperkte middelen die bedrijven hebben, effectiever worden uitgegeven. Over de bedrijven waarop de wetten van toepassing zijn: de grootste bedrijven in Nederland hebben vaak zulke lange tentakels. Die raken ook middelgrote en kleine bedrijven. Het begint bij een Unilever, maar werkt als een trechter in de hele markt door.”

Succesverhalen

Decathlon is een praktijkvoorbeeld van hoe het mis kan gaan. Welke partijen doen het beter? Van der Stempel wijst naar chocolademerk Tony's Chocolonely. “In de cacao-industrie kom je veel misstanden tegen. Dat erkennen ze bij Tony’s. Ze geven toe dat er kinderarbeid in de keten zit. Tegelijkertijd proberen ze uit te zoeken waar het precies zit en werken ze samen met lokale overheden en ngo's om de onderliggende oorzaken aan te pakken.”

Kroon kiest voor Fairphone. “Zij kennen de ketens heel goed en maken deze zo kort mogelijk, ondanks de complexe grondstoffen. Ze denken ook na of het logischer is om nieuwe of gerecyclede grondstoffen te gebruiken. Wat zorgt voor de minste milieuschade en mensenrechtenschendingen? Dat wordt continu afgewogen. Een ander voorbeeld is Arte, een bedrijf dat in de keukenbladen zit. Zij hebben een relatief kleine business en een handvol leveranciers. Het is bekend waar hun producten vandaan komen en er wordt vaak afgereisd naar fabrieken om met eigen ogen te zien hoe het productieproces verloopt. Succesverhalen zijn er ook.”

Lees ook:

• Verkoop zonnepanelen met 30 procent gedaald, maar Nederland haalt nu al klimaatdoel 2030
  
• Changemaker Rutger van Raalten (CarbonX): ‘We kunnen lokaal leveren tegen vergelijkbare prijzen als grafiet uit China’
• Nieuwsupdate: KPMG pleit voor uitstel CSRD middelgrote bedrijven en Ballast Nedam wil klimaatlabel woningen