Het Europees Parlement heeft voor wetgeving gestemd die bedrijven verplicht om de negatieve gevolgen van hun activiteiten op het gebied van mensenrechten en milieu in beeld te brengen en waar nodig te voorkomen of beperken. Bedrijven moeten daarnaast ook de gehele keten van hun product onder de loep nemen en eventuele misstanden aanpakken. De nieuwe regels gelden voor ondernemingen die gevestigd zijn in de EU, met meer dan 250 werknemers in dienst en een wereldwijde omzet van meer dan 40 miljoen euro. Ook moedermaatschappijen met meer dan 500 medewerkers en een wereldwijde omzet van meer dan 150 miljoen euro gaan onder de wetgeving vallen. Niet EU-bedrijven die tenminste 40 miljoen euro verdienen in Europese landen krijgen ook met de wet te maken.
De nieuwe regels verlangen ook dat bedrijven samenwerken met mensen die door hun acties worden getroffen, zoals mensenrechten- en milieuactivisten, een klachtenmechanisme invoeren en regelmatig toezicht houden. Wie de wet overtreedt, kan bestraft worden, bijvoorbeeld met een boete van ten minste 5 procent van de netto wereldwijde omzet.
Rol van bedrijven
Het standpunt van het parlement werd aangenomen met 366 stemmen voor en 225 tegen. 38 parlementariërs onthielden zich van stemmen. "De steun van het Europees Parlement is een keerpunt in het denken over de rol van bedrijven in de samenleving", zegt Lara Wolters van de Progressieve Alliantie van Socialisten en Democraten in het Europees Parlement. "Een wet op verantwoord ondernemen moet ervoor zorgen dat de toekomst ligt bij bedrijven die mens en milieu op een gezonde manier behandelen, niet bij bedrijven die een verdienmodel hebben gemaakt van milieuschade en exploitatie." Volgens Wolters nemen de meeste bedrijven in Europa die 'plicht jegens mens en milieu' serieus. "Wij helpen bedrijven met deze anti-wegkijkwet. Tegelijkertijd hebben we die paar grote cowboybedrijven afgesneden die de regels uit de weg gaan."
Ramp tien jaar geleden
Op 24 april 2013 stortte in Savar, Bangladesh het gebouw Rana Plaza in. Bij de instorting van het acht verdiepingen tellende gebouw kwamen 1.134 mensen om het leven en raakten zeker 2.500 mensen gewond. Het gebouw Rana Plaza was ontworpen om er winkels en kantoren in te vestigen, maar in 2013 zaten er vooral textielfabrieken in waar zo’n 5.000 mensen werkten. Het gebouw zou daar niet op berekend zijn geweest en bovendien zouden er drie verdiepingen zonder vergunning zijn bijgebouwd.
De BBC berichtte dat er een dag voor de ramp ‘scheuren’ werden gevonden in het gebouw, maar dat de bazen van de kledingfabriek er desondanks bij medewerkers op aandrongen te komen werken. Wereldwijd werd met afschuw gereageerd op de slechte werkomstandigheden, waarin vooral meisjes en vrouwen moesten werken, en het oneerlijke loon dat zij daarvoor betaald kregen. In de fabriek werd kleding geproduceerd voor westerse bedrijven die ook in Nederland in de schappen ligt.
Bedrijven beloofden beterschap, maar tien jaar later blijkt dat lang niet overal actie werd ondernomen. Daarom gaan al langer stemmen op om dit in de wet te regelen.
Het akkoord van het Europees Parlement voor wetgeving op het gebied van IMVO (Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen) is een 'cruciale stap voorwaarts', zegt Ingrid Thijssen van werkgeversorganisatie VNO-NCW. "Het brede Nederlandse bedrijfsleven pleit al lange tijd voor Europese wetgeving op het gebied van IMVO. Alleen door een Europese aanpak – met dezelfde regels voor ondernemingen in de hele EU – kunnen we wereldwijd echt het verschil maken op milieu- en mensenrechten", zegt zij.
VNO-NCW vindt wel dat er nog zaken verbeterd moeten worden aan het voorstel om 'de wet echt werkbaar te laten zijn voor bedrijven'. "De juridische onzekerheid die de voorgenomen wetgeving meebrengt, is nog altijd groot." Thijssen zegt te hopen dat in de volgende fase van het wetgevingsproces gekeken wordt hoe die onzekerheid kan worden verminderd.
Amnesty International opgetogen
Amnesty International reageert opgetogen over de stemming. "Het Europees Parlement heeft een duidelijk signaal gegeven dat het de toegang tot de rechter voor slachtoffers van bedrijfsgerelateerde mensenrechtenschendingen wil ondersteunen. Dit is een cruciaal stuk wetgeving dat ertoe zal bijdragen dat grote ondernemingen zich houden aan strengere normen op het gebied van mensenrechten en milieu", zegt Hannah Storey, beleidsadviseur bedrijfsleven en mensenrechten.
"Wie schade ondervindt door bedrijven die te weinig aandacht hebben voor hun impact op mensenrechten en milieu, ondervindt vaak grote obstakels om gerechtigheid te krijgen", weet zij. "De steun van het Europees Parlement voor deze wet is een welkome ontwikkeling." Zij benadrukt dat Amnesty International ook nog niet helemaal tevreden is met het wetsvoorstel zoals dat er nu is. "De wetgeving bevat enkele spijtige uitzonderingen. Met het huidige ontwerp zou het erg moeilijk zijn om bedrijven uit de financiële sector civielrechtelijk aansprakelijk te stellen voor mensenrechtenschendingen en milieuschade. En bedrijven hoeven volgens het ontwerp ook geen rekening te houden met mogelijke mensenrechtenschendingen die voortvloeien uit het misbruik van hun producten." Amnesty International roept de EU-beleidsmakers op deze 'belangrijke gaten in het vervolg van de onderhandelingen aan te pakken'.
Hoe gaat het nu verder?
De wetgeving is een stap dichterbij gekomen, maar is er nog niet. Nu het Europees Parlement een standpunt heeft ingenomen, starten onderhandelingen met de lidstaten over de definitieve versie van de tekst. De verwachting is dat hier later dit jaar meer duidelijkheid over komt.
Nederlandse initiatiefwet
Ondertussen is er ook in Nederland gestart met het bepalen van wetgeving op het gebied van IMVO. ChristenUnie, PvdA, GroenLinks, SP, D66 en Volt hebben daartoe een initiatiefwet opgesteld die op dit moment in behandeling is bij de Tweede Kamer. De initiatiefnemers waren al met de wet bezig, toen dit ook in Europa een item werd. "Heel goed dat er wordt gewerkt aan Europese richtlijnen", zei een van de initiatiefnemers Stieneke van der Graaf (Tweede Kamerlid van de ChristenUnie) daar eerder over. "Maar het is voor ons nooit een optie geweest om daarop te wachten. Daarvoor is de urgentie simpelweg te groot. Bovendien: we moeten de lat hoog leggen en daarmee kunnen we een voorbeeld zijn voor andere landen."
Lees meer:
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
