Wat is het emissiehandelssysteem ETS? En hoe werkt het?

Wat is het ETS?

Het ETS stamt uit 2005. Toen zag de EU al in dat de uitstoot van CO2 op een manier aan banden moest worden gelegd. Daarom kwamen zij met het idee van CO2-certificaten: rechten om een bepaalde hoeveelheid CO2 uit te stoten. Het aantal certificaten is niet onbeperkt. De EU bepaalde voor elke bedrijfstak hoeveel de maximale uitstoot mag zijn. Wil een bedrijf meer uitstoten, dan moet het ergens anders certificaten kopen - bijvoorbeeld van bedrijven die duurzamer zijn geworden, en daardoor een overschot aan emissierechten in handen hebben.

De EU gaf aanvankelijk een groot deel van de certificaten gratis weg om het systeem op gang te brengen. In de beginfase bleef de prijs per ton CO2 vrij stabiel rond de dertig euro. Zo’n 40 procent van alle CO2 viel in die tijd onder het emissiehandelssysteem.

Welke bedrijven horen bij het ETS?

Niet alle vervuilers vallen onder het ETS. De bekende bedrijfstakken, zoals energiecentrales en zware industrie, zitten in het systeem. Maar transport, en in het bijzonder luchtvaart, vallen voor het grootste deel niet onder het systeem: maatschappijen hoeven alleen voor vluchten binnen de EU certificaten te kopen. Ook andere logistiek valt niet onder het ETS, net als de CO2 die individuele EU-burgers uitstoten.

Werkt het ETS goed?

Het ETS heeft problemen die langzaam worden opgelost nu de EU ook inziet dat er een paar weeffouten in het systeem zitten. Zo was het gratis weggeven van certificaten in het begin een vergissing, omdat het de prijs van CO2 te lang stabiel hield. Veel bedrijven produceerden minder CO2 dan ze maximaal mochten, en hadden certificaten over. Hierdoor werd het uitstoten van broeikasgassen te goedkoop.

Toen de economische crisis rond 2008 begon, daalde de productie van bedrijven nog verder. Daardoor was de reserve van CO2-certificaten nog groter en daalde de prijs tot een dieptepunt van minder dan vijf euro per ton.

Tussen 2013 en 2020 ging het systeem deels op de schop. Het aantal certificaten in omloop ging omlaag en er kwam een Europa-breed limiet aan de uitstoot. Ook mochten bedrijven niet zomaar alle certificaten die ze van fase 2 (die van 2005 tot 2012 liep) over hadden meebrengen in fase 3. Vanaf 2018 had dit een sterk effect op de prijs van CO2, die steeg tot 30 euro per ton - hetzelfde bedrag als bij de introductie van het ETS.

Maar onlangs bleek dat bedrijven uit de energie-intensieve industrie het ETS helemaal niet als een blok aan hun been zagen. Ze verdienen grif geld aan de handel in certificaten, omdat ze nog steeds een overschot hadden en dat slim konden verhandelen op de markt.

Wat is de toekomst van het ETS

Met alle misstanden, de te lage prijs voor CO2-uitstoot en andere problemen lijkt het ETS na 16 jaar nog steeds niet te werken zoals bij de introductie bedoeld was. In de aankomende fase 4 van het systeem moet dat allemaal veranderen. De hoeveelheid CO2 die bedrijven ieder jaar uit mogen stoten wordt straks bepaald door de hoeveelheid CO2-certificaten die het jaar ervoor in omloop waren, en niet aan de hand van het aantal toegestane certificaten. Daardoor is de onbalans tussen uitstoot en vergunningen straks verleden tijd. Ook zal de hoeveelheid certificaten in omloop sneller afnemen, met 2,2 procent per jaar in plaats van 1,74 procent per jaar. Met deze twee maatregelen moet het ETS een echte stok achter de deur worden om de uitstoot in de EU terug te brengen.

Wat betekent het ETS voor mij?

De burger zelf is gevrijwaard van CO2-belastingen; alleen zwaar vervuilende bedrijven doen mee. Maar uiteindelijk kan de prijs van CO2 die bedrijven betalen doorberekend worden in de prijs van goederen zoals staal, of in de stroomprijs. Dat is alleen het geval als bedrijven op de oude voet doorgaan. Als ze vergroenen, bijvoorbeeld door over te stappen op duurzame energie, stoten ze minder CO2 uit en hoeven ze dus niet extra te betalen als CO2 uitstoten duurder wordt. Dat is het mechanisme waardoor het ETS uiteindelijk bedrijven duurzamer moet maken via marktwerking.