Waarom klimaatverandering een gezondheidsprobleem is

“Als zorgprofessionals en zorgbestuurders moeten we opkomen voor de burger die ziek wordt van het milieu”, vindt Cathy van Beek. Van Beek is kwartiermaker Duurzame Zorg van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, en ambassadeur zorg bij MVO Nederland. Zij krijgt steun uit bijzondere hoek: Alex Bernhardt, Global Head of Sustainability Research bij vermogensbeheerder BNP Paribas Asset Management (BNPP AM) onderzoekt in een blog de klimaatveranderingsoorzaken van luchtvervuiling en zet de cijfers over de impact van luchtvervuiling op de gezondheid van mensen onder elkaar.

Cathy van Beek is één van onze Changemakers, lees hier meer over haar.

’s Werelds grootste gezondheidsgevaar

Medisch tijdschrift The Lancet noemt klimaatverandering 'de grootste wereldwijde bedreiging voor de gezondheid van de 21e eeuw'. Ten eerste gaat het om de gevolgen van de opwarming van de aarde. Zo zorgen stijgende gemiddelde temperaturen voor een hoger risico op hittegolven. Denk aan de bizarre temperaturen in Canada die nu nog steeds voor bosbranden zorgen. Het aantal mensen ouder dan 65 dat sterft door hitte is de afgelopen twee decennia met meer dan 50 procent gestegen, meldt The Lancet. In Nederland gaat het om bijna 250 mensen die jaarlijks sterven door aan klimaatverandering-gerelateerde hitte. Het gaat om zaken als hartaanvallen, beroertes en hartstilstanden. Vooral mensen in Japan, Noord-India, Oost-China en Centraal-Europa lopen risico.

Ook zorgt klimaatverandering ervoor dat tropische infectieziekten zich makkelijker verspreiden en daarom steeds vaker voorkomen in regio's met een milder klimaat, zoals Europa. Het gaat om ziekten als knokkelkoorts (dengue), chikungunya, zandmugziekte en hersenontsteking. Daarnaast waarschuwt The Lancet voor de stijgende kans op pandemieën. Tot slot noemt het medisch tijdschrift de risico’s van ondervoeding en mentale gezondheidseffecten van overstromingen en droogte in China, Bangladesh, Ethiopië en Zuid-Afrika.

Bosbranden en elektriciteitsfabrieken

De bosbranden in Canada zijn nog steeds in het nieuws: een combinatie van extreme langdurige hitte en harde wind wakkert de branden aan. Volgens The Lancet is de kans dat mensen te maken krijgen met bosbranden in 128 landen toegenomen. Science Daily meldt dat er een achtvoudige toename is van het aantal heftige bosbranden in het Westen van de Verenigde Staten tussen 1985 en 2017. Door gemiddeld hogere temperaturen neemt de kans op bosbranden toe. Dit is een gevolg van klimaatverandering, maar heeft op zijn beurt weer invloed op de gezondheid van mensen.

Daar heeft Bernhardt van BNPP AM cijfers over. Zo bestaat rook van bosbranden voor 80 procent uit fijnstof kleiner dan 2,5 micrometer in doorsnee. Op basis van ziekenhuisopnamegegevens uit Zuid-Californië concludeert Bernhardt dat luchtvervuiling door bosbranden nog slechter is voor de luchtwegen en het immuunsysteem dan andere bronnen van luchtverontreiniging. Denk aan het verbranden van fossiele brandstoffen in elektriciteitscentrales en voertuigen. Deze activiteiten dragen bij aan de opwarming van de aarde, maar brengen ook lokaal gezondheidsrisico’s met zich mee omdat er naast broeikasgassen luchtverontreinigende stoffen als NOx en fijnstof bij vrijkomen.

Een miljoen doden

Uit in Nature gepubliceerd onderzoek blijkt dat fijnstof kleiner dan 2,5 micrometer in doorsnee afkomstig van de verbranding van fossiele brandstoffen in 2017 leidde tot een miljoen doden wereldwijd. Het verbranden van steenkool in energiecentrales was verantwoordelijk voor de helft van deze dodelijke slachtoffers. In een onderzoek gepubliceerd in The Lancet Planetary Health leggen onderzoekers een link tussen luchtvervuiling en een verhoogd risico op ziekenhuisopnames voor verschillende neurologische aandoeningen, zoals Parkinson en Alzheimer.

Luchtvervuiling oneerlijk verdeeld

Het gemiddelde niveau van luchtvervuiling in steden is vier keer hoger dan de maximaal aanbevolen niveaus van de Wereldgezondheidsorganisatie. Vooral steden in China, Pakistan, India en Bangladesh hebben hier last van. Tegelijkertijd wijst Bernhardt erop dat er ook sprake van ongelijkheid lijkt te zijn binnen westerse landen: armere gemeenschappen in de Verenigde Staten wonen vaker dichtbij wegen of industrie die luchtvervuiling veroorzaken.

Biodiversiteit beschermen ook goed voor de mens

Een ander thema dat steeds hoger op de agenda staat is biodiversiteit. Biodiversiteitsverlies gaat ten koste van bepaalde ecosysteemdiensten waarvan bedrijven (en dus mensen) afhankelijk zijn. Denk aan hout voor huizen, een vruchtbare bodem voor voedsel en voldoende zoet water als drinkwaterbron. De Nederlandse Bank (DNB) en het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) becijferden dat Nederlandse financiële instellingen voor miljarden euro’s aan risico lopen door biodiversiteitsverlies. Eén van de oorzaken van biodiversiteitsverlies is het gebruik van pesticiden. En dat brengt ook de gezondheid van mensen in gevaar. “Daar waarschuwt Bas Bloem, hoogleraar en neuroloog, met nadruk voor in de media”, weet Van Beek. In een YouTube-college voor de Universiteit van Nederland gaat Bloem dieper in op de link tussen pesticiden-gebruik en gezondheid.

In bovenstaande video legt Bloem uit welke invloed het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen in de landbouw heeft op de ontwikkeling van Parkinson. “We weten inmiddels dat boeren een enorm verhoogd risico hebben op het ontwikkelen van de ziekte van Parkinson.” Maar niet alleen boeren hebben er last van; ook de mensen die de landbouwproducten eten. Zo lopen mensen die levenslang melkproducten nuttigen een hoger risico op Parkinson. Het minimaliseren van pesticiden-gebruik is daarmee niet alleen goed voor het aantal wilde planten- en diersoorten, maar ook voor de gezondheid van mensen.

Lees ook: Wordt 2021 het kanteljaar voor biodiversiteit?

Gezondere mensen op een gezondere planeet

Voor Van Beek bewijst het nogmaals dat er een link is tussen een gezonde natuur en goede gezondheid voor mensen. “Ik denk dat we de helft nog niet weten van de schadelijkheid van milieuvervuiling voor de gezondheid.” Daarom hamert zij er in het Uitvoeringsoverleg Klimaatakkoord steeds op om niet alleen te spreken over on-inspirerende begrippen als ‘woonlastenneutraliteit’, maar het juist te hebben over de gezondheidswinst die er te boeken valt door de oorzaken van klimaatverandering en biodiversiteitsverlies aan te pakken.

“Iedereen heeft zijn mond vol van preventie, maar dan gaat het vooral over de leefstijl van mensen, niet over de leefomgeving waar de overheid gewoon verantwoordelijk voor is.” Juist de overheid kan heel veel invloed hebben op de gezondheid van mensen door de oorzaken van klimaatverandering en biodiversiteitsverlies aan te pakken. “We kunnen op een gezondere planeet zoveel gezonder worden met zijn allen.”

“We kunnen niet gezond leven op een ongezonde aarde”, vindt ook Herman Wijffels. Wat is er volgens hem voor nodig zodat mensen een gezonde planeet op één zetten? Lees het hier.