Waarom aardgas en kernenergie niet groen te noemen zijn

“Het is een politiek verhaal, maar geen duurzaam verhaal”, vindt Angélique Laskewitz van VBDO. VBDO - dat staat voor Vereniging van Beleggers voor Duurzame Ontwikkeling – keek reikhalzend uit naar het Europese classificatiesysteem. Deze taxonomie legt wettelijk vast welke economische activiteiten duurzaam zijn en bijdragen aan de Europese klimaatdoelen. Daarmee zou het financiële instellingen helpen om duurzame investeringen te doen. Ook zou het ervoor zorgen dat er meer geld naar duurzaamheid gaat. Door eraan te morrelen gaat het wetenschappelijke karakter – en daarmee het nut ervan - mogelijk verloren.

Jarenlang werkte een technical expert group aan de inhoud van de taxonomie die – gestoeld op de wetenschap - een einde moest maken aan de discussie over duurzaamheid door aan te geven welke activiteiten duurzaam zijn en onder welke voorwaarden. Om groen te mogen heten moet een oplossing substantieel bijdragen aan één van zes milieudoelen. Daarnaast mag het geen schade aan de andere vijf doelen opleveren. Denk bijvoorbeeld aan de bouw van een waterkrachtcentrale. Dat valt onder beperking van klimaatverandering, omdat het een alternatieve energiebron is met weinig CO2-uitstoot. Maar als voor de bouw veel bos gekapt moet worden zou het kunnen dat de investering tóch niet groen mag heten omdat het de biodiversiteit te veel schaadt.

Nu het aan de Europese Commissie is om de taxonomie concreet te maken, komt een politieke agenda op tafel. Om tegemoet te komen aan wensen van lidstaten - waaronder Frankrijk - stelt de Europese Commissie voor om aardgas en kernenergie (tijdelijk en onder voorwaarden) als groene investeringen op te nemen in de taxonomie. Dat voelt misschien logisch. Bij de productie van kernenergie komt natuurlijk geen CO2 vrij en aardgas is stukken beter dan steenkool. Ook kan het goed dat we beide nodig hebben voor de transitie naar een klimaatneutraal Europa. Toch betekent het niet dat ze als groene investeringen in de taxonomie passen, vindt Laskewitz. Volgens haar moet de taxonomie juist helpen bij het vinden van nieuwe oplossingen. Oplossingen die ons naar een klimaatneutraal Europa brengen. “Aardgas en kernenergie kennen we al”, benadrukt zij. Inclusief de nadelen ervan. “Het hoort hier gewoon niet in, punt.”

Ook Marleen Janssen Groesbeek is teleurgesteld. “Ik vind het echt een zwaktebod”, zegt de lector Sustainable Finance and Accounting aan Avans Hogeschool. “Als je zo'n grote broek aantrekt voor het verduurzamen van de Europese economie, dan moet je ook durven om harde keuzes te maken.”

De invloed van de taxonomie

Nederlandse energiebedrijven verwachten weinig van aanpassingen in de taxonomie te merken. Zo mogen volgens het voorstel alleen nieuwe gascentrales - onder bepaalde voorwaarden - onder de taxonomie vallen. “Daarvoor hebben wij in Nederland geen plannen”, laat een woordvoerder van Vattenfall weten. En Eneco gaat nog steeds gascentrales ombouwen of sluiten. “Wij zullen gewoon doorgaan met de uitvoering van ons One Planet plan.”

Maakt het dan überhaupt uit wat er op Europees niveau gebeurt? Volgens Janssen Groesbeek wel. Het gaat vooral om indirecte invloed. “Ik denk dat dit echt een excuus wordt om flink in te gaan zetten op extra gasvelden.” Haar gedachtegang: door investeringen in gascentrales als vervanging van viezere brandstoffen te stimuleren, neemt de vraag naar aardgas toe.

Europarlementariër Bas Eickhout denkt daar hetzelfde over. Ook vreest hij een wereldwijd effect. "Ook Afrikaanse landen kijken wat ze moeten doen. Als Europa aardgas groen gaat noemen, gaat de Afrikaanse Unie ook in gas investeren." Daarom is hij ervan overtuigd dat met zwakke criteria rondom aardgas het niet lukt om de opwarming van de aarde tot 1,5 graad te beperken.

Eickhout benadrukt dat een einddatum voor de bouw van aardgascentrales niet betekent dat we in 2030 gelijk van gas af zijn. Bovendien dreigt hierdoor hetzelfde te gebeuren wat Nederland eerder met kolencentrales deed, met alle kapitaalvernietiging van dien. Onder druk van hoge energieprijzen besloot de politiek in 2007 tot de bouw van drie nieuwe kolencentrales. Kosten: 6 miljard. Maar nog voor de bouw was afgerond was de stemming rond kolen omgeslagen. Nu het moratorium op kolenstroom in 2030 definitief is eisen de eigenaren van de kolencentrales schadevergoeding.

Eickhout verwacht dat hetzelfde gebeurt met gascentrales, mocht de taxonomie worden aangepast. Ook zij zullen een schadevergoeding willen bij vervroegde sluiting. “Dan zijn we nog eens miljarden kwijt aan het uitkopen. Dus dit is slecht voor het klimaat, want de 1,5 graad kun je vergeten. En het gaat ook nog eens een hele grote kostenpost worden.” Overigens betekent uitsluiting uit de taxonomie volgens hem niet dat alle financiering van aardgas stopt. “Je kan nog steeds investeren in gas. Je kan het alleen niet groen noemen.”

De financiële sector en kernenergie

Terwijl Eickhout een groot effect verwacht van het opnemen van aardgas in de taxonomie, is hij minder stellig over kenenergie. “Voor kernenergie denk ik echt dat het een hoog symbolisch gehalte heeft.” Want kernenergie kost veel geld. En de interesse van investeerders is tot nu toe ver te zoeken. Een groen stempel zal daar volgens Eickhout weinig aan veranderen.

Janssen Groesbeek is het met hem eens: Groen of niet groen, de commerciële financiële sector ziet kernenergie niet zitten. “Er is een reden waarom de markt nog nooit in kernenergie is gestapt. Het valt niet te verzekeren.” Maar partijen als InvestNL en de Europese ontwikkelingsbank mogelijk wel: “Al die zogenoemde staatsbanken kunnen de druk voelen om in dit soort dingen te gaan investeren. Je zag het ook bij het opkoopprogramma van de ECB. Als je een ruimhartige taxonomie hebt, dan ga je ook - zoals de ECB al die jaren deed tijdens de kredietcrisis - allemaal obligaties kopen van bedrijven die eigenlijk helemaal niet zo duurzaam zijn.”

Het laatste woord

Of kernenergie en aardgas uiteindelijk echt in de taxonomie terechtkomen is nog afwachten. Zo draagt kernenergie bij aan klimaatmitigatie, omdat er geen CO2 bij vrijkomt. Maar door het afval sluit het niet aan bij andere doelen. Zoals de transitie naar een circulaire economie en de preventie en bestrijding van vervuiling. “Dus er zijn allerlei zaken waardoor je de vraag kan stellen of kernenergie wel onder de taxonomie kan vallen als je heel sec naar de wetgeving kijkt”, zegt Eickhout. Hij was als rapporteur voor het Europees Parlement bij de taxonomie betrokken. Daardoor weet hij veel van de juridische kant ervan.

Bij aardgas gaat het om de vraag of het als transitieactiviteit mag gelden in de taxonomie. Daar zijn weer specifieke regels voor. “Wil jij een groene transitie-activiteit zijn, dan moet je aantonen dat er geen technologisch alternatief is”, weet Eickhout. Voor elektriciteit is dat al best lastig, want dat kan ook met zon en wind. Zelfs voor warmte zijn al duurzame alternatieven voor aardgas. Toch ziet hij voor verwarming met aardgas wel wat ruimte. “Met name in Oost-Europa.” Hij plaats wel gelijk de kanttekening dat het voor korte duur moet zijn en met strikte criteria.

Naast dat er geen technologisch alternatief mag zijn, moet de toepassing niet in de weg zitten bij de ambitie om de temperatuurstijging tot anderhalve graad te beperken. Tot slot mag het alternatieve technologieën niet belemmeren en niet leiden tot een lock in. Dat betekent dat de investering er niet toe moet leiden dat we moeilijk op iets nieuws kunnen overstappen. “En Europa zit op dit moment al best wel vast aan gas. Dus in onze optiek zijn deze criteria dusdanig strikt dat het moeilijk wordt om gas een hele vrije rol in de taxonomie te geven.”

Aangezien de principes van de taxonomie wettelijk zijn vastgelegd, kan de Europese Commissie niet alles vrijelijk aanpassen. “Dit kan ook leiden tot rechtszaken”, denkt Eickhout. Het is dus goed mogelijk dat de discussie over de taxonomie straks niet alleen in de politieke arena en de media wordt gevoerd, maar ook in de rechtszaal.