Werner Schouten: ‘CFO’s worden niet genoeg aangesproken op hun maatschappelijke verantwoordelijkheid’

Hoe de ideale CFO eruit ziet? Volgens Schouten laat die zich het beste omschrijven als chief value officer. Iemand die niet alleen stuurt op financiële, maar ook op maatschappelijke waarde, en die waarde verankert in elk besluit binnen het bedrijf. Schouten doelt daarbij op de invloed die bedrijven hebben op het klimaat, biodiversiteit en de leefomstandigheden van mensen. “Niet alleen in mooie proza, met mooie foto’s, maar met harde cijfers, net zoals je dat met de financiën ook zou doen.”

Schouten was van 2019 tot 2021 voorzitter van de Jonge Klimaatbeweging. Nu is hij directeur bij de Impact Economy Foundation, een organisatie die jaarlijks de Chief Value Officer van het jaar uitroept. Volgens Schouten is dat een eretitel, en bovendien een manier om te laten zien hoe belangrijk CFO’s zijn bij het verduurzamen van organisaties. “Als chief value officer ben je transparant over wat goed gaat, maar ook over wat minder goed gaat. Dat is namelijk ook een uitnodiging aan de sector, aan de regelgever en aan jezelf, om te zorgen dat je nog beter gaat presteren in plaats van dat je het onder het tapijt schuift.”

Waarom heb je je zinnen op de CFO gezet?

“We praten al dertig jaar over people, planet and profit en zo’n twintig jaar over ESG (environmental, social and governance, red.). Maar als je binnen organisaties kijkt, zie je dat duurzaamheid nog te vaak een deur is op de tweede verdieping. Een vernislaag over het verdienmodel. Het is nog niet de kern van de organisatie. De taken zijn belegd bij een hoofd duurzaamheid en als je geluk hebt, kijkt de CEO er soms ook even naar. Duurzaamheidsdoelen worden los van financiële doelen gesteld, en als die dan conflicteren, zijn het de financiële doelstellingen die de voorkeur hebben. Maar je wil die twee doelen juist in een gezamenlijk besluit vastleggen. Dat investeringsbeslissingen niet alleen worden gemaakt op basis van financiële risico’s, maar ook maatschappelijke risico’s. Daarvoor moet je bij de CFO zijn. Wat ik ook zag, is dat CFO’s, anders dan CEO’s en CSO’s (chief sustainability officers, red.), helemaal niet zo erg worden aangesproken op hun verantwoordelijkheid in deze transitie. Terwijl ze in mijn optiek een van de belangrijkste spelers zijn die de koers kunnen verleggen en met hun moreel kompas hun bedrijf kunnen sturen.”

Waarom zouden CFO’s dat eigenlijk doen, sturen op brede welvaart?

“Allereerst omdat maatschappelijke waarde iets is dat we intuïtief heel normaal vinden. Als ik aan een individu vraag waartoe bedrijven op aarde zijn, zal die vaak zeggen dat ze moeten bijdragen aan de kwaliteit van leven, het welzijn van mensen. Maar we hebben nu een markt gecreëerd waarmee we van die gedachte vervreemd zijn geraakt, met een focus op financiële waarde. Dus ik denk dat maatschappelijke waarde appelleert aan iets heel menselijks, namelijk dat we goed willen doen voor elkaar.

Een tweede belangrijke reden is dat je er als bestuurder steeds meer toe gedwongen wordt. Dankzij de CSRD (corporate sustainability reporting directive, red.) zie je dat bedrijven transparant moeten zijn over hun impact op de samenleving en concrete doelen moeten gaan stellen. En je ziet natuurlijk dat er steeds vaker rechtszaken worden aangespannen tegen bedrijven die dat niet doen. Het is dus ook erg strategisch om te sturen op brede welvaart.”

Hoe wordt er in bestuurskamers gekeken naar de CSRD?

“De CSRD helpt om een gelijker speelveld te creëren. Voorheen waren het namelijk alleen de duurzame bedrijven die rapporteerden over hun impact en daarmee aantoonden dat ze beter waren dan the rest of the pack. Nu moeten alle grote bedrijven rapportages opstellen. Ik denk wel dat er bij bedrijven zorgen bestaan over hoe verschillende aspecten met elkaar moeten worden afgewogen, om zo tot goede beslissingen te komen. Door de CSRD moeten bedrijven rapporteren over hun CO2-uitstoot, maar ook over bijvoorbeeld mensenrechten, waterverbruik en biodiversiteit. Als je dan bij de besluitvorming tonnen CO2, hectares biodiverse grond en kubieke meters watergebruik met elkaar moet vergelijken, moet je haast promoveren in de natuurwetenschappen om een afweging te kunnen maken die zo goed mogelijk is voor de samenleving. Je merkt dat steeds meer organisaties zich dat realiseren.”

Bij veel bedrijven laat de CFO zich leiden door de aandeelhouders. Gezegd wordt dat die zouden weglopen als een bedrijf zijn focus verschuift van financieel naar maatschappelijk. Waarom zou een CFO die keuze dan toch maken?

“Het begint allemaal met transparantie. Ik zou zeggen, begin daar gewoon mee. Maak de maatschappelijke impact van je investeringsbeslissingen transparant. Nu geven we aandeelhouders niet eens de kans om te kijken naar het maatschappelijke rendement van hun investeringen, omdat CFO’s hen die informatie niet geven. Als bedrijven zouden laten zien wat een duurzamere investering doet voor de samenleving en wat de organisatie daar zelf op de lange termijn voor terugkrijgt, dan helpt dat de aandeelhouders om uit die kortetermijnkramp te komen. Dat gesprek voeren we nog veel te weinig. En als die kramp echt blijft bestaan, moet je als bedrijf misschien strategische veranderingen in je aandeelhouders gaan maken. Er zijn genoeg grote pensioenfondsen die brede welvaart steeds belangrijker vinden.”

Onlangs maakte Unilever, een bedrijf dat voorheen geroemd werd vanwege zijn koploperspositie op het gebied van maatschappelijke betrokkenheid, bekend enkele duurzaamheidsdoelen terug te schroeven. Dat lijkt tegengesteld aan de route die jij voorstelt. Hoe kijk je daarnaar?

“Ja, het is natuurlijk doodzonde dat de legacy van Paul Polman (oud-topman van het bedrijf, red.) aan het verdampen is. Maar het mag ons niet verrassen, want maatschappelijke waarde wordt op dit moment nog te weinig afgedwongen. Te weinig impact maken is nog niet existentieel, te weinig financiële waarde creëren wel. Daarom hebben we dus leiders nodig die een vuist maken tegen de status quo en zeggen dat dit niet is waar ondernemerschap voor bedoeld is.”

Welke CFO’s vind jij het goede voorbeeld geven?

“Bijvoorbeeld de CFO van netbeheerder Alliander, Walter Bien. Hij is echt vooruitstrevend geweest. Hij begreep dat het rapporteren over brede welvaart goed en nodig is, maar dat je alleen daarmee niet de wereld gaat veranderen. Daarom heeft hij besloten om te gaan sturen op brede welvaart, door het mee te nemen bij investeringsbeslissingen en bij keuzes over het plaatsen van elektriciteitsnetten. Dat is wel echt next level. Een ander mooi voorbeeld is Jan Huij, CFO bij Tony's Chocolonely. Dat bedrijf besloot met Tony’s Open Chain zijn manier van chocolade produceren openbaar te maken, zodat andere fabrikanten ook op een verantwoordelijke manier met cacaobonen kunnen werken. Vanuit financieel oogpunt is dat natuurlijk twijfelachtig, omdat je je onderscheidend vermogen te grabbel gooit. Maar je zorgt wel voor zoveel mogelijk impact. Daarom vind ik dat een hele moedige stap.”

Het is nu zo’n drie jaar geleden dat je stopte als voorzitter van de Jonge Klimaatbeweging. Hoe kijk je terug op de jaren sindsdien? Erger je je vaak aan hoe traag de dingen gaan of zie je bij bedrijven gestage verbetering?

“Als je de nieuwsberichten leest, kan je inderdaad het idee krijgen dat mijn werk frustrerend is. Maar er zijn zo veel mensen, zeker ook in de laag onder het directe management van bedrijven, die dit onderwerp begrijpen. Dat maakt me niet alleen hoopvol, maar geeft me ook veel energie. De realiteit is natuurlijk dat we de tijdgeest niet mee hebben. Maar dat is alleen maar een oproep om ons nog beter en strategischer te organiseren. Het is een grote uitdaging, en ik ben ontzettend dankbaar dat ik me daarvoor mag inzetten.”

Lees ook:

• Kritische reacties op coalitieakkoord uit duurzaamheidswereld: 'Dit akkoord ademt vooral angst voor verandering'
• Changemaker Joost de Kluijver (Closing the Loop): ‘Je moet mij vooral in het begin inzetten, maar daarna in een dwangbuis stoppen’
• Met een bus vol Milieudefensie-activisten naar Unilever in Londen: ‘Ongemakkelijker dan ik van tevoren had gedacht’