Ons water raakt op omdat het te goedkoop is

De plastic waterfles waaruit we drinken, de watermeloen die we eten en de korte broek die we dragen: voor de productie van al deze zaken is water nodig. Daarnaast verwachten we ook een constante toevoer van schoon drinkwater uit onze kraan. “We hebben met zijn allen gewoon heel erg veel water nodig”, concludeert Stef Driesen. Hij is beleidsmedewerker bij ASN Bank. Die bank heeft recent specifiek beleid geformuleerd om waterschaarste tegen te gaan. “Het is heel urgent om er iets aan te doen.”

Wat is waterschaarste?

Maar wat is waterschaarste eigenlijk? Daar weet hoogleraar Marc Bierkens van de Universiteit Utrecht en Deltares alles vanaf. Zijn onderzoeksgroep werkte mee aan het in kaart brengen van waterschaarste wereldwijd. Hij stelt dat het belangrijk is om onderscheid te maken tussen waterschaarste, droogte en ariditeit. De Sahara is een voorbeeld van een aride gebied. Daar valt amper neerslag, maar dat is over het algemeen geen probleem, omdat het ‘normaal’ is. Het gebied is erop aangepast.

'Een droogte hoeft geen probleem te zijn'

Een droogte betekent dat er ten opzichte van het gemiddelde veel minder neerslag valt en de temperaturen veel hoger liggen dan normaal. Op dit moment hebben we in Nederland te maken met een droogte. Dat is dus een afwijking van de normale situatie. “Maar een droogte hoeft nog steeds geen probleem te zijn”, zegt Bierkens. Als mensen in het gebied waar de droogte plaatsvindt zich aanpassen is er niks aan de hand.

Waterschaarste vindt plaats wanneer de vraag naar water groter is dan de hoeveelheid beschikbaar water. Dat is nu het geval in Nederland; drinkwaterbedrijvenlopen tegen hun grenzen aan door de grote vraag naar water en de lage grondwaterstand, waar boeren last van hebben.

Hoe waterschaarste ontstaat

Waterschaarste kan toenemen door veranderingen aan de aanbodzijde en aan de vraagzijde. Zo kan klimaatverandering leiden tot droogte waardoor het beschikbare water vermindert. Aan de vraagzijde kan bevolkingsgroei bijdragen aan een grotere vraag waardoor er watertekorten ontstaan. “Als waterschaarste te groot wordt dan beperkt het uiteindelijk de economische ontwikkeling van een gebied”, zegt Bierkens.

 Waterschaarste heeft ook financiële gevolgen. Bierkens herinnert zich dat de droogte in 2018 Nederland rond de 1 à 1,5 miljard euro kostte. Met de landbouwsector als grootste verliezer, met kosten tussen de 820 miljoen tot 1,4 miljard euro. “Dat is alleen directe schade”, benadrukt Bierkens.

Daarnaast gaat het om indirecte kosten door oplopende grondstoffenprijzen. Zo heeft het mislukken van een oogst door watertekorten invloed op prijzen in de wereldmarkt, want door minder grote volumes stijgen de prijzen van gewassen. Zowel kledingbedrijven die werken met katoen als koekjesproducenten die werken met graan kunnen zo de gevolgen van waterschaarste merken.

“Wat je vaak ziet is dat juist de prijs van water te laag is”, zegt Bierkens. Zo kunnen bedrijven die zelf last hebben van waterschaarste het tekort juist veroorzaken. Hij geeft als voorbeeld een bierbrouwer die zich in een waterschaarsgebied bevindt. “Ik heb geld om daar dieper grondwater op te pompen. Daarvoor doe ik dan een zware investering, maar ten opzichte van mijn bedrijfsomzet is het relatief weinig. Dus ik kan me dat veroorloven in tegenstelling tot de wat armere boeren die in de omgeving zitten. Die kunnen dat niet.”

De daling van het grondwater dat door de diepe grondwaterwinning van de bierbrouwer plaatsvindt, zorgt ervoor dat de boeren in de omgeving hun gewassen niet of slechter kunnen irrigeren. Ook kan het oppompen van grondwater leiden tot bodemdaling. Lagere grondwaterstanden en bodemdaling kunnen negatieve gevolgen opleveren voor boeren of natuurgebieden in de omgeving. “Deze gevolgen voor derden, die economen externaliteiten noemen, zou je eigenlijk in de prijs van watergebruik moeten verdisconteren”, zegt Bierkens.

Een hogere prijs voor water

Bierkens is positief over een eerlijker prijs voor water. “Als ik een wereldleider was dan zou ik het water beprijzen.” Dat stimuleert bedrijven om te stoppen met water-intensieve activiteiten in waterschaarse gebieden of zorgt ervoor dat zij investeren in technieken waardoor hun watergebruik afneemt. De opbrengsten van de kunstmatige ophoging van de waterprijs kunnen worden gebruikt voor projecten die waterschaarste verminderen. Bijvoorbeeld door geld te steken in projecten die de grondwaterstanden verhogen door water uit bovengrondse reservoirs de bodem in te pompen.

Toch ziet Bierkens de prijs van water niet snel stijgen. “Het probleem wordt alleen lokaal gevoeld”, legt hij uit. Daarom ziet hij juist een rol weggelegd voor bedrijven die in die gebieden opereren. ASN Bank denkt daar hetzelfde over. “Bedrijven hebben een ontzettend grote impact”, zegt Driesen.

Hoe een bank waterschaarste tegengaat

Met nieuw beleid wil ASN Bank waterschaarste tegengaan. Dat beleid maakt onderdeel uit van het bredere biodiversiteitsbeleid van ASN Bank. In 2030 wil de bank een netto positief effect hebben op de biodiversiteit. Aangezien waterschaarste een grote negatieve impact heeft op biodiversiteit is het logisch om actief in te zetten op de vermindering daarvan. De bank wil daarnaast meer positieve impact hebben op de waterhuishouding. Bijvoorbeeld door te investeren in bedrijven die water zuiveren, nieuwe waterinfrastructuur aanleggen of waterbesparende technologie ontwikkelen. Ook investeringen in het herstellen van natuur komen het water ten goede.

'Wij kijken of een bedrijf actief is in een sector waar erg veel water wordt verbruikt'

Om negatieve impact te verminderen wil de bank bedrijven overtuigen om meer tegen waterschaarste te doen. “Wij kijken ten eerste of een bedrijf actief is in een sector die veel water verbruikt. Als dat zo is dan kijken we ook waar een bedrijf productielocaties heeft.” Gaat het om gebieden met waterschaarste  dan wil ASN Bank dat een bedrijf aantoont dat het verantwoord omgaat met het water. Dat bedrijven hun watergebruik beperken, vervuiling voorkomen en over de voortgang rapporteren.

Een voorbeeld van een bedrijf dat het goed doet is bottelaar Coca-Cola Hellenic bottling company (HBC). Het bedrijf is actief in veel verschillende landen: van Italië tot Nigeria. HBC produceert onder andere voor Coca-Cola. Het bedrijf wil in 2025 haar watergebruik verminderen. Het monitort de voortgang en rapporteert hierover.

Daarnaast zuivert en recyclet HBC water en investeert het in efficiëntere apparatuur zodat het minder water nodig heeft. Ook helpt het bedrijf bij het herstel van het stroomgebied van een rivier dat vlakbij een productielocatie ligt en werkt het met de lokale bevolking samen om bij waterschaarste ervoor te zorgen dat er voldoende drinkwater beschikbaar blijft. “Dat hebben ze allemaal heel duidelijk in beleid opgenomen”, aldus Driesen. Dat maakt het een geschikt bedrijf om in te beleggen.

Lees ook: Waarom biodiversiteit economische waarde heeft

Positieve impact voor bedrijven

Bierkens wijst erop dat het verminderen van waterschaarste op termijn ook in het voordeel is van de bedrijven zelf. Als water nog schaarser wordt moet de bierbrouwer uit het eerdere voorbeeld bijvoorbeeld steeds dieper boren. Dat brengt steeds hogere investeringskosten met zich mee. En op een bepaald moment is het water gewoon op, waardoor de complete productie tot stilstand komt. Ook kan reputatieschade negatieve gevolgen hebben voor de bedrijfswinsten.

Bierkens heeft het idee dat bedrijven en overheden zich bewuster worden van de problemen die waterschaarste met zich meebrengt. “Het staat best wel aardig op de agenda.” Toch vindt hij dat het beter kan. Zo ligt de nadruk in de duurzame ontwikkelingsdoelen op toegang tot schoon drinkwater. Dat is iets anders dan waterschaarste, benadrukt hij. Zo heeft een land als Israël bijvoorbeeld een goede drinkwatervoorziening, maar kampt het tegelijkertijd met waterschaarste. In een land als Indonesië is juist het tegenovergestelde het geval.

Momentum

Ook Driesen denkt dat er nog meer aandacht nodig is voor waterschaarste. “Het momentum moet gewoon echt nog komen”, stelt hij. Driesen denkt dat bedrijven en financiële instellingen zich door rapporten als die van De Nederlandse Bank (DNB) over de financiële risico’s van biodiversiteitsverlies steeds bewuster worden van gevaren als waterschaarste.

Zo schrijft DNB in het rapport ‘Op waarde geschat’ (2019) dat financiële instellingen circa 97 miljard euro aan investeringen hebben uitstaan in de meest waterschaarse gebieden. Toch hebben weinig financiële instellingen actief beleid om waterschaarste tegen te gaan. Er is dus ruimte voor verbetering. “Zelfs wij als duurzame bank hebben hier pas recent beleid op ontwikkeld. Er is wel aandacht voor, maar dat mag echt nog wel een stuk meer.”

Driesen hoopt dat de biodiversiteitstop versnelling brengt. Die top zou eigenlijk dit jaar plaatsvinden, maar werd door Covid-19 uitgesteld. Op die top worden naar verwachting plannen gemaakt om biodiversiteit te beschermen en te waarborgen. Waterbeleid is daar een onderdeel van. “Dus ik hoop dat er nog meer aandacht voor komt. Dat we dan ook plannen gaan maken en er echt iets met zijn allen aan gaan doen.”

Lees ook: Hitte en droogte zorgen voor verzilting. Is zoutwaterlandbouw het antwoord?

Afbeeldingen: Adobe Stock