‘Met een oplossing voor energieopslag lossen we het klimaatprobleem ook grotendeels op’

Mark Lewis werkt vanuit huis, omdat de Franse regering vanwege het coronavirus iedereen aanraadt om thuis te blijven. Inmiddels mogen mensen alleen met een toestemmingsbriefje de straat op. De toon van het interview is echter positief: niets kan de energietransitie tegenhouden. De overgang van een energiesysteem dat draait op fossiele energiebronnen naar één dat draait op hernieuwbare energie is ingezet.

Lewis volgt de ontwikkelingen in de energiemarkt al lange tijd. Voordat de term energietransitie bestond, onderzocht hij al de overlap tussen energiemarkten, CO2 en klimaatverandering. Zo focuste hij in zijn werkzaamheden voor Deutsche Bank op Duitse nutsbedrijven en werkte hij voor het Duitse nutsbedrijf E.on in de tijd dat hernieuwbare energie in Duitsland opkwam. “Duitsland is waarschijnlijk het eerste land dat er een woord voor bedacht: de ‘Energiewende’.”

Vorig jaar publiceerde Lewis voor BNP Paribas Asset Management het rapport ‘Wells, Wires and Wheels’. Eén van de belangrijkste conclusies daaruit is dat oliebedrijven niet langer om hernieuwbare energie heen kunnen. Vooral de opkomst van elektrische auto’s kan de oliebedrijven veel omzet kosten. Het rapport leverde veel reacties op, zowel positief als negatief. Mensen uit de olie-industrie waren kritisch, maar konden volgens Lewis niet om de belangrijkste conclusie heen: elektrische auto’s zijn efficiënter dan auto’s met een verbrandingsmotor. “Ik heb een aantal zeer interessante gesprekken gehad met mensen op senior posities in oliemaatschappijen.”

Bekijk de belangrijkste conclusies uit het rapport Wells, Wires and Wheels hier in infographic-vorm.

Hoe verwacht u dat de energietransitie zal verlopen?

“Wanneer ik praat over hernieuwbare energie, dan heb ik het vooral over wind- en zonne-energie. Deze vormen van energie zijn periodiek, daarom is energieopslag noodzakelijk. Dat is de laatste horde voordat de wereld fossiel brandstofvrij is, wat energieproductie betreft. We kunnen olie nog op verschillende manieren toepassen, met uitzondering van de verbranding ervan als energievoorziening. Dat moet zo snel mogelijk overbodig worden. Daarom wordt de komende 2 decennia energieopslag het belangrijkste thema in de energiesector. Binnen de komende 5 jaar verwacht ik dat we een aantal opvallende doorbraken zullen zien. En over 10 jaar denk ik dat we zowel kleinschalige, middelgrote en grote energieopslagoplossingen hebben.”

Waarom verwacht u dat het zo snel kan gaan?

“De belangrijkste les die ik de afgelopen 15 jaar heb geleerd, is dat dingen veel sneller kunnen gaan dan dat je logischerwijs zou verwachten zodra de vicieuze cirkel tussen overheidsbeleid en technologie tot stand komt.

'De belangrijkste les die ik heb geleerd, is dat dingen veel sneller kunnen gaan dan dat je logischerwijs zou verwachten'

Het begint met overheden die hernieuwbare energieontwikkelingen stimuleren. Dit is hoe de Duitse ‘Energiewende’ begon. De Duitse overheid begon met genereuze subsidies voor hernieuwbare energie. Rond 2004-2005 zeiden veel mensen uit de industrie dat elektriciteit uit hernieuwbare energiebronnen als wind en zon nooit economisch rendabel zou worden. Als ik het mij goed herinner lagen de subsidies in Duitsland toen op € 400 per megawattuur. In de afgelopen 15 jaar is de prijs van windenergie, en zelfs die van zonne-energie in een land als Duitsland, gezakt naar € 60. Windenergie kan zelfs voor € 40 of minder. Het vormt het bewijs dat het schaalvoordelen creëert als deze krachtige cirkel ontstaat tussen stimulerend overheidsbeleid en bedrijven die gebruikmaken van die subsidies. Daardoor verlagen de kosten en stellen overheden vervolgens ambitieuzere doelen. Op die manier herhaalt de cirkel zich.

Wat ik zou willen beargumenteren is dat er de afgelopen jaren nog twee andere krachten bij zijn gekomen. De eerste is dat investeerders steeds vaker een proactieve rol innemen. Zij oefenen druk uit op bedrijven waarin zij investeren om ervoor te zorgen dat deze sneller richting een koolstofarme economie bewegen. Ten tweede oefent de samenleving als geheel meer druk uit op regeringen om de uitfasering van fossiele brandstoffen te versnellen. Dus je hebt nu de versnellende cirkel tussen beleid, technologie, investeerders en maatschappij die de energietransitie voortstuwt. Dat gaat steeds sneller. Bijna wekelijks worden er records gebroken: hernieuwbare energie wordt steeds goedkoper. Dat geeft mij het vertrouwen dat de vicieuze cirkel die de prijs van hernieuwbare energie naar beneden bracht de afgelopen 10, 15 jaar, hetzelfde effect heeft op de prijs van energieopslag de komende 10 jaar.”

Gaat de energietransitie dan vanaf nu vanzelf, of is er toch nog stimulering nodig?

“Nou, ik denk dat we zoveel mogelijk moeten proberen de ontwikkeling van energieopslag te versnellen. We bevinden ons nog steeds in een situatie waar gerichte stimulering vanuit de overheid kan helpen het proces te versnellen. Als de kosten van hernieuwbare energie nog steeds hoog waren, dan zou het niet logisch zijn om energieopslag te subsidiëren. Dan zou je namelijk de ene subsidie op de andere stapelen, maar de forse kostendaling van hernieuwbare energie maakt het logisch om nu energieopslag te subsidiëren en zo de hervorming van het energiesysteem te versnellen en naar voren te halen.

De recente indrukwekkende ontwikkelingen op de oliemarkt lijken mij een perfecte kans voor overheden om te stoppen met subsidiëring van fossiele brandstoffen. Mensen hebben het vaak over subsidies op hernieuwbare energie, maar dat is achterhaald. Sterker nog, wat mensen vergeten is dat er juist enorme subsidies op fossiele brandstoffen zitten.”

Wat bedoelt u met subsidies op fossiele brandstoffen?

“Er zijn drie soorten subsidies: expliciete subsidies, impliciete subsidies en ‘externaliteiten’. Expliciete subsidies zijn het makkelijkst te identificeren. Dat zijn subsidies die ervoor zorgen dat burgers een product onder de marktprijs kunnen kopen. Dat gebeurt in veel landen die fossiele brandstoffen importeren en deze betaalbaar willen maken voor hun bevolking. Het tweede type van subsidiëring vindt met name plaats in olieproducerende landen, zoals Saudi-Arabië, Iran en Qatar. Deze impliciete subsidie houdt in dat die overheden hun olie voor een veel lagere prijs op de interne markt verkopen, dan daarbuiten.

 Als je die expliciete en impliciete subsidies bij elkaar optelt, dan kom je uit op een bedrag van circa $ 350 mrd. Hoewel het natuurlijk afhankelijk is van de olieprijs. Op dit moment zal dat bedrag wat lager liggen, omdat de olieprijzen zo dramatisch zijn gezakt, maar vorig jaar ging het om een bedrag tussen de $ 300 en $ 400 mrd wereldwijd. Ten slotte is er de derde vorm van subsidie. Dat zijn de kosten die niemand betaalt, hoewel overheden er uiteindelijk voor opdraaien: de impact op het milieu en de publieke gezondheid. Het IMF (red. International Monetary Fund) publiceerde vorig jaar een interessante studie. Zij schatte dat de totale wereldwijde subsidie op fossiele brandstoffen, inclusief ‘externaliteiten’, uitkomt op $ 5,2 bln.

Mijn punt is dat er grote cognitieve dissonantie bestaat tussen de manier waarop mensen denken over hernieuwbare energie, fossiele brandstoffen en de realiteit. De publieke opinie loopt achter. Dat geldt zelfs voor sommige beleidsmakers.”

Download het IMF Working Paper

Met dit in het achterhoofd, is de lage olieprijs een vloek of een zegen voor de energietransitie?

“De afgelopen tien jaar kreeg ik deze vraag regelmatig bij een daling van de olieprijs. Mijn antwoord is nu veel optimistischer dan voorheen. De huidige olieprijsdaling maakt het nog moeilijker voor oliebedrijven om investeringen in nieuwe olieprojecten te rechtvaardigen. Ik zei eerder deze week tegen een andere journalist dat de prijsdaling van olie geen reden is om meer te investeren in olie, maar juist een reden is om te investeren in hernieuwbare energie. Het kan dat de olieprijzen voor lange tijd laag blijven. Ik denk niet dat de prijs twee jaar lang op $ 30 blijft hangen, maar het kan wel zijn dat hij tussen de $ 40 en $ 50 blijft steken de komend twee, drie, vier jaar. Misschien zelfs langer. Dat gaat invloed hebben op de winstgevendheid van bestaande projecten die gestart zijn met de gedachte dat de olieprijs op minstens $ 60 per vat zou liggen.

'De wereld is de afgelopen 5 jaar fundamenteel veranderd'

Het zorgt ook voor terughoudendheid bij investeringen in toekomstige projecten, omdat het onzeker is of de toekomstige olieprijs hoog genoeg is om die investeringen terug te verdienen. Het mooie aan investeringen in elektriciteit uit hernieuwbare energie is dat de opbrengsten voor langere tijd vastliggen. Zo kun je afspreken dat je de verkoopprijs van elektriciteit voor 25 jaar vastlegt. Voor olie is dat niet mogelijk. De oliemarkt is de meest beweeglijke markt die we kennen.

De ontwikkelingen van afgelopen weken laten zien dat we momenteel een overschot aan olie hebben. Dat overschot neemt de komende maanden alleen maar toe, verwacht ik. Daarnaast is de wereld de afgelopen 5 jaar fundamenteel veranderd. Met de opkomst van hernieuwbare energie als deflatoir product (red. de prijs van hernieuwbare energie zal consequent blijven dalen), zijn de spelregels voor de complete energiemarkt veranderd. De oliemarkt zal moeten concurreren. Daarom denk ik dat de vraag eerder omgekeerd is: is een deflatoire concurrent goed of slecht voor de oliemarkt? Het antwoord is: het is slecht.”

Welke kansen biedt de huidige situatie?

“Ten eerste is dit het moment om subsidies op fossiele brandstoffen weg te nemen. Ten tweede is het cruciaal om de economie draaiende te houden. Het goede nieuws is dat overheden vanwege de negatieve rente nog nooit voor zulke lage kosten konden lenen. Waarom zouden Europese overheden deze kans niet pakken om geld te lenen en te investeren in de energietransitie?

Als onderdeel van het Climate Action 100+ initiatief probeer ik, samen met mijn collega’s en andere investeerders, bedrijven ertoe te bewegen hun broeikasgasemissies te reduceren en tegemoet te komen aan het Klimaatakkoord van Parijs. Wij oefenen druk uit op bedrijven en overheden om dit als een kans te zien om de energietransitie te versnellen.”

In een studie voor de Nederlandse overheid waarschuwde AFRY dat de lage prijs van windenergie de businesscase voor nieuwe windparken verslechtert. Wat is uw visie hierop?

Download het rapport

“Ik snap wat ze bedoelen. Er is een simpele oplossing voor en dat is het veranderen van de energiemarktstructuur. Het enige wat je hoeft te doen is een vaste afnameprijs voor elektriciteit van offshore windparken af te spreken, afhankelijk van het aantal jaren dat nodig is om de investering de moeite waard te maken. Het risico nu is natuurlijk dat hoe meer energie er op de markt komt, hoe lager de prijzen, waardoor je de investering niet terugverdient. Maar nogmaals, ik denk dat dit geen argument tegen windenenergie is op de lange termijn. Je moet simpelweg de manier waarop je de investering inricht aanpassen.”

Wat is volgens u de grootste barrière om te overwinnen voor een succesvolle energietransitie?

“Energieopslag blijft de grootste barrière. En misschien vormen de grenzen aan de infrastructuur ook een barrière. Als er meer hernieuwbare energie bijkomt dan wordt het iets lastiger om het net te beheren, omdat hernieuwbare energie periodiek is. Maar dat kun je oplossen met meer opslag. Dus energieopslag is de oplossing voor alles. Het biedt een oplossing voor de uitdagingen van een periodieke energiebron, maar het helpt ook bij het balanceren van het net als er te veel hernieuwbare energie wordt geproduceerd.

Zodra we een oplossing vinden voor energieopslag, dan lossen we vrijwel het hele klimaatprobleem voor de energiesector op. De broeikasgasemissies van de energiesector maken 70 procent uit van het totaal. Dus als we de uitstoot van de energiesector oplossen, dan zijn we ook een heel eind op weg om klimaatverandering op te lossen.”

Lees ook: Noord-Brabant investeert in energieopslag in steen: Hoe werkt de basaltbatterij?

Gaan we de doelen van het Klimaatakkoord van Parijs halen?

“We liggen nog niet op schema; er is nog veel werk te doen. Daar moeten we realistisch over zijn, maar ik ben er een stuk optimistischer over dat we het kunnen halen dan 5 jaar geleden. Dat komt door de versnelling die is ingezet.”

Lees ook: Windturbines langs de A16: “Iedereen doet mee, maar niemand wordt rijk” 

Hoofdafbeelding: Adobe Stock