'Europees herstelfonds kán de Green Deal ondersteunen'

“Ik denk dat het echt goed is dat er nu voor de eerste keer een serieus Europees investeringsprogramma ligt”, zegt Bas Eickhout in een telefonische toelichting. Hij herinnert zich dat dit bij de vorige crisis niet lukte. Velen zouden van de Europarlementariër van GroenLinks een kritischer geluid verwachten. “Het is afhankelijk van het moment waarop je me belt”, zegt hij daarover. Eickhout kijkt namelijk met een gemengd gevoel terug naar de afgelopen dagen. Enerzijds is hij blij dat er een deal is, anderzijds vindt hij het frustrerend welke prioriteiten Nederland en de andere ‘vrekkige vier’ stelden. Ook over de meerjarenbegroting is hij ontevreden, die is volgens hem te ouderwets gebleven.

Minder geld voor innovatie

De kortingen die landen als Nederland, Oostenrijk, Denemarken en Zweden binnenhaalden, gingen ten koste van de versterking van de rechtstaat en vergroeningsmaatregelen. Zo komt er minder geld vrij voor innovatie. Al voor de top verminderde voorzitter Charles Michel van de Europese Raad van regeringsleiders de subsidie voor het Europese onderzoek- en ontwikkelingsprogramma Horizon Europe met 5 miljard euro.

Ook het investeringsfonds voor innovatieve en duurzame bedrijven en projecten InvestEU en het NDICI-budget voor migratie en buitenlandse zaken moesten eraan geloven. Voor het Just Transition Fund, dat onderdeel uitmaakt van de Green Deal, werd de beoogde 30 miljard euro verminderd tot 10 miljard euro. “Dat is natuurlijk een slechte zaak voor duurzaamheid”, zegt Henk Volberda. De hoogleraar strategisch management en innovatie aan de Universiteit van Amsterdam wijst erop dat juist Nederlandse universiteiten en onderzoekers bijvoorbeeld veel aan zo’n programma als Horizon Europe hebben.

'Slecht nieuws voor de Green Deal'

Tegelijkertijd verbazen de uitkomsten van de onderhandelingen Volberda niet helemaal. “Laten we eerlijk zijn: duurzaamheid rendeert op de lange termijn, maar op de korte termijn moeten landen, maar ook bedrijven investeringen doen.” In tegenstelling tot de opinie van Eickhout betekent de uitkomst van de onderhandelingen volgens Volberda slecht nieuws voor de Green Deal.

“Korte termijn prioriteiten gaan altijd voor de lange termijn prioriteiten. Dat is een slechte ontwikkeling, want op die manier gaan we die klimaatdoelstellingen natuurlijk nooit bereiken.” Dezelfde trend waarbij korte termijn het wint van lange termijn, zag hij in zijn onderzoek naar de houding van het Nederlandse bedrijfsleven ten opzichte van de coronacrisis. In het begin spraken bedrijven over het verkorten van de ketens: mondkapjes-productie en voedselvoorziening dichter bij huis. Nu ligt de nadruk voor bedrijven alweer ergens anders. “Het ebt snel weg.”

Ondanks zijn teleurstelling in het feit dat er elke keer weer bezuinigd wordt op onderzoek naar innovatie, ziet hij toch ook twee positieve ontwikkelingen in Brussel: de aangekondigde Europese plastic-belasting en CO2-taks. “Als je kijkt naar duurzaamheid en Europa, dan zijn dit lichtpuntjes.”

Een eerste stap

Eickhout is positiever over de ontwikkelingen, vanwege de opstelling van het herstelfonds. Hij benadrukt dat het om een serieus programma gaat. “Als we die 750 miljard euro nou goed besteden, dan is het nog steeds wel een succes”, vindt hij. Tegelijkertijd stelt hij dat we het bedrag niet moeten overschatten. Voor de eerste drie jaar is het een goede start, maar daarna is er nog veel geld nodig. Hij waarschuwt ervoor dat we dit na drie jaar een vervolg moeten geven om de klimaatdoelen te kunnen halen. Ook de invulling van de aankomende drie jaar speelt een belangrijke rol. "Het moet nog wel goed worden besteed en die strijd is nog niet gestreden."

Hij schat dat voor een serieuze invulling van de Green Deal 150 tot 200 miljard euro per jaar nodig is. Toch denkt hij het coronaherstelfonds zoals deze nu is opgesteld de slagkracht van de Green Deal kan vergroten. “Ik zou wel zeggen dat de slagkracht hierdoor groter wordt, maar het had beter kunnen zijn.”

Hij had liever gehad dat de bescherming van rechtstaat en de vergroening scherper waren ingevuld. Net als premier Mark Rutte vindt hij dat landen te vrij zijn in het invullen van hun nationale herstelplannen. De landen is gevraagd om hiermee bij te dragen aan de Green Deal. “Maar wij hebben op geen enkele manier de zekerheid dat ze dat ook gaan doen.” Ook mist hij een belangrijk zinnetje: dat er van die 750 miljard euro geen cent naar fossiel gaat. "Geld naar fossiele industrie kan, zolang ze fossiel afzweren."

Eickhout vindt het jammer dat landen als Nederland ervoor kozen om in te zetten op kortingen in plaats van verduurzaming. “Ja, dat is gewoon frustrerend, een gemiste kans.” Hij wijst erop dat juist de ‘vrekkige vier’ landen zijn met een stevige duurzaamheidsagenda. De kans die hij voor hen zag was een bundeling van krachten op het thema duurzaamheid. “Dan hadden we de Green Deal echt een stap dichterbij kunnen brengen. Die kans is gemist, maar het is nog niet verloren. Het geld is er nog steeds.”

De bal bij het Europees Parlement

Het Europees Parlement moet nog instemmen met dit akkoord voordat er een definitieve deal over de meerjarenbegroting en het herstelfonds ligt. Maar Eickhout geeft aan dat de macht van het Europees Parlement beperkt is. De verhouding subsidie en leningen en de grootte van het fonds zullen niet wijzigen. “Daar kunnen we van alles van vinden, maar dat zal niet veranderen.”

Donderdag komt het Europees Parlement met een resolutie waarin zij richting willen geven aan de vergroening en de rechtstaat willen versterken. Daarmee pakt het Europees Parlement de handschoen op die de regeringsleiders lieten liggen. Eickhout: “De landen moeten nu plannen gaan maken en wij gaan nu proberen vanuit het Europees Parlement om die criteria sterker te maken, maar onze slagkracht is gewoon minder. Dus in die zin is het frustrerend dat de mensen met de macht zoals Rutte die slagkracht niet goed hebben gebruikt. Daar ben ik heel gefrustreerd over, maar het is nog niet voorbij."

Lees ook: Greenwashing verleden tijd door baanbrekend nieuw Europees instrument?

Hoofdafbeelding: Adobe Stock