Door onze redacteuren: Rianne Lachmeijer en Sebastian Maks
Atradius DSB komt nu en dan negatief in het nieuws, zoals over de fossiele steun van de Nederlandse overheid of bij het baggerproject van Boskalis in de Filipijnen. Niets nieuws voor Irene Visser, hoofd strategie van de organisatie: “Aan de kritiek zijn we inmiddels wel gewend”. Maar ze vindt het jammer dat de aandacht van media vooral naar grote projecten gaat en dat er geen ruimte is voor het bredere verhaal en de onbekende exporteurs die Nederland rijk is. Ook Marije Hensen, manager van Atradius DSB’s Environmental & Social team, herkent de kritiek van buitenaf als geen ander. “Ik werd op een dagelijkse basis benaderd met de vraag: ‘hoe kúnnen jullie aan dit project meehelpen?’” Ze spreekt van een eenzijdige benadering van enkele lastige casussen, terwijl Atradius DSB daar juist aan meewerkt om de lokale situaties te kunnen verbeteren.
Het verzekeren van buitenlandse kapitaalgoederen
Atradius DSB is verantwoordelijk voor de exportkredietverzekeringen die de Nederlandse overheid aan Nederlandse bedrijven verstrekt. “Wij faciliteren de export van kapitaalgoederen die in Nederland gemaakt zijn”, legt Visser uit. “Kortgezegd is dat eigenlijk alles wat groot, duur en zwaar is.” Als voorbeeld geeft zij schepen, infrastructuuronderdelen zoals bruggen en kassen en allerlei machines. Van medische apparatuur tot irrigatie en van afvalverwerking tot voedselverwerking.
De doelgroep van Atradius DSB bestaat uit bedrijven die financieel risicovolle activiteiten ondernemen. Het gaat dan om activiteiten die moeilijk financier- en verzekerbaar zijn door commerciële partijen, en die voornamelijk plaatsvinden in opkomende markten. Visser: “Daarbij helpen we zowel de Nederlandse exporteur - omdat we door onze verzekering financieringen toegankelijker maken - als de buitenlandse koper.” De buitenlandse koper is meestal een overheid of een groot bedrijf, die door de verzekering van Atradius DSB ook toegang krijgt tot goedkopere leningen en financieringsmogelijkheden.
Het dilemma
Als hoofd strategie is Visser continu bezig met het veranderende speelveld en de strategie die Atradius DSB daarin aanneemt. Niet alleen inhoudelijk verschillen de projecten van elkaar, ook elke locatie vergt een op maat gemaakte aanpak. Bijvoorbeeld als het in een land knelt op mensenrechtenvlak of als er geen rekening gehouden wordt met ESG-criteria. Daarbij staat het bedrijf continu voor de vraag: verstrekken we wel of geen verzekering? “Eén strategie is weggaan”, zegt Visser. “Een andere strategie is meedoen en het beter maken”. Hoe maakt de exportkredietverzekeraar die afweging?
Een vliegveld in de Filipijnse zee
Een van de bedrijven die Atradius DSB hielp met een exportkredietverzekering is Boskalis. Deze Nederlandse baggeraar werkt mee aan de bouw van een enorm vliegveld in zee bij de Filipijnse hoofdstad Manilla. Het moet een van 's werelds drukste vliegvelden ter wereld worden waar - als het af is - jaarlijks 100 miljoen passagiers langs reizen.
Journalist Bram Vermeulen maakte voor de VPRO een kritische aflevering van het programma Frontlinie over het vliegveld. Vermeulen laat daarin naar voren komen hoe de opdrachtgever van het project, het Filipijnse bedrijf San Miguel, grote hoeveelheden vissersfamilies gedwongen zou hebben te verhuizen, en aan maar zes daarvan compensatie aangeboden zou hebben. Daarnaast bevat de documentaire zorgen over het effect van de bouw van het vliegveld op nabijgelegen natuur.
Bereidwillige projecteigenaar
Hensen, die direct bij het project in de Filipijnen betrokken is, kent die zorgen. “In de zomer van 2020 kwam dit project op het bord van Atradius DSB. De projecteigenaar was ervan overtuigd dat het de bouw van het vliegveld netjes aanpakte, omdat het zich aan nationale wet- en regelgeving hield en daar zelfs een schepje bovenop deed. Maar wij gaven aan dat het project niet voldeed aan internationale standaarden die zijn opgesteld door de Wereldbank. We konden het daarom niet goedkeuren.”
Einde verhaal, leek het, maar Hensen en haar team werden verrast door de bereidwilligheid van projecteigenaar San Miguel, dat aangaf het project graag naar internationale standaarden op te willen tillen. Daarom volgde de lastige keuze: gaan we weg vanwege imperfectie of doen we mee om het beter te maken? “Hier kwam echt het duurzame dilemma naar voren. To engage or to disengage. We hebben uiteindelijk besloten om mee te doen. Dat kunnen we niet altijd doen, maar in dit geval zagen we een ontzettend grote bereidwilligheid van de projecteigenaar. Door reparaties uit te voeren op een project dat direct het leven van inwoners beïnvloedt en natuurwaarden aantast, kan je (als Atradius DSB, red.) een enorm verschil maken”.
Na het verschijnen van de documentaire van Vermeulen, reageerde het Ministerie van Financien (dat samen met het Ministerie van Buitenlandse Zaken verantwoordelijk is voor de verzekeringen van Atradius DSB) op de gebreken van het project: ‘Deze tekortkomingen zijn, mede dankzij de ontvangen signalen van ngo’s en juist na betrokkenheid van Atradius Dutch State Business (Atradius DSB) en de Nederlandse overheid, geadresseerd in het zogenaamde Environmental and Social Action Plan. De acties die de projecteigenaar moet ondernemen om aan de aanvullende eisen van de Nederlandse overheid te voldoen, zijn opgenomen in de leningsovereenkomst van de financierende banken’.
Ook Visser benadrukt dat door de betrokkenheid van Atradius DSB de internationaal geldende standaarden beter gewaarborgd zijn. Eigenlijk vindt zij het project in de Filipijnen juist geen goed voorbeeld van een dilemma. “Of wij nu wel of niet meededen. Dat vliegveld ging sowieso wel door.” Daarnaast is Manilla een miljoenenstad. “En de Filippijnen hebben economische groei hard nodig om banen te creëren voor de groeiende bevolking. Een nieuw modern vliegveld was onoverkomelijk.” Ook de locatie was al aangewezen door de overheid. Omdat de Filipijnen een eilandennatie is met snelgroeiende steden, is daar goed over nagedacht.
Onafhankelijk
Je zou misschien kunnen denken dat Atradius DSB dit alleen maar zegt omdat de organisatie zelf bij het project betrokken is, en dus gebaat is bij een goede afloop ervan. Maar dat ontkent Hensen: “Atradius DSB heeft er geen belang bij om een project wel of niet goed te keuren. Wij keuren ook regelmatig projecten af omdat ze niet voldoen aan de internationale standaarden en we er niet in geloven dat de gaten gedicht kunnen worden. Boskalis en de projecteigenaar, ja, zij hebben er belang bij. Wij willen gewoon een project ondersteunen dat financieel gezond is en op milieu-sociaal-gebied een acceptabel project is”.
Alle inwoners gecompenseerd
Nu, alweer drie jaar nadat Atradius DSB het project voor het eerst onder ogen kreeg, ziet Hensen hoe de situatie in Manilla verbeterd is. “Alle inwoners die fysiek hebben moeten verhuizen, zijn gecompenseerd. Ze hadden de keuze tussen een nieuw huis of een som geld. Er is geadviseerd om voor een huis te kiezen, maar door de coronacrisis zijn veel van hen uiteindelijk voor het geld gegaan. Ook is er een livelihood restoration programme gestart, waarmee mensen die hun inkomen zijn verloren aan een nieuw inkomen worden geholpen. Daardoor krijgen ze dezelfde of een nog betere levensstandaard dan voor het project begon.”
Ook op het vlak van natuurbescherming is er een ommezwaai gekomen. Zo is een pot geld opzijgezet die bedoeld is voor het langdurig natuurbeheer van de regio, en moet er nieuwe natuur worden aangelegd om te compenseren voor eventueel verlies door de aanleg van het vliegveld. “Vóór onze betrokkenheid zijn er mangroves gekapt”, zegt Hensen. “De projecteigenaar gaf eerlijk toe dat ze er zelf voor zouden kiezen om een paar mangroves aan te planten en om voor de rest koolstofkredieten aan te schaffen. Nu gaan ze nieuwe natuur realiseren. Een deel van het projectgebied moet voorlopig behouden worden voor de trekvogels die daar langskomen. En in de baai van Manilla, iets verderop, wordt nieuwe natuur geschikt gemaakt zodat de vogels daar later genoeg te eten hebben.”
Wij uit het Westen
Atradius DSB doet voordat het een exportkredietverzekering verstrekt altijd een grondig onderzoek. Het kijkt niet alleen naar klimaat, natuur en mensenrechten, maar ook naar economische argumenten. “Kijk, de Filipijnen heeft een vliegveld nodig”, stelt Visser. “Dat is goed voor de economie. Het levert banen op voor de groeiende bevolking en kan bijdragen aan toerisme.”
En de negatieve impact op het klimaat dan? Visser vindt dat we wat dat betreft eerst naar onszelf moeten kijken en onze eigen problemen moeten oplossen. “De westerse landen hebben makkelijk praten over van alles en nog wat, want wij hebben die basic infrastructuur al. Waarom mogen opkomende markten dat dan niet?”
Ook vanuit een risicoperspectief vindt zij het in dit geval niet aan ons om hier iets van te vinden. Zo zouden er strenge regels kunnen komen over vliegen waardoor er uiteindelijk amper nog een vliegtuig landt op het pas-gebouwde vliegveld in Manilla. “Ik denk dat dat niet aan ons is, maar aan de overheden van die landen. Als je kijkt waar zij staan en de problemen die wij hier in Nederland hebben, dan zou ik zeggen dat er voor Nederland genoeg te verbeteren valt dichter bij huis. Maar dat is mijn persoonlijke mening.”
Moeilijke landen
Visser denkt dat Atradius DSB met de exportkredietverzekering vooral kritiek krijgt vanwege de plekken waar deze wordt ingezet: opkomende markten. “We zijn niet bang voor kritiek en vinden het vaak ook constructief.” Zo kan het leiden tot aanscherping van beleid en bepaalde regelgeving. Maar Visser vindt dat er aandacht moet zijn voor het hele verhaal, zoals de toegevoegde waarde op die locaties. “Mensen daar willen ook banen.”
“We financieren ook kleine, knuffelbare projecten”, zegt Hensen. “Zoals waterpompen in Afrika en zonnepanelen voor kleine winkels die dan langer open kunnen blijven. Die vinden vaak in nóg moeilijkere landen plaats. Door de corruptie die daar plaatsvindt zegt je gevoel: daar moet je geen zaken mee doen. Maar omdat de bevolking dusdanig arm is, vind ik dat je dat dus wél moet doen.”
Focus op het negatieve
Wat Visser weleens stoort is dat de aandacht altijd naar negatieve zaken gaat. “Dat er nooit iemand zegt: ‘Goh, wat leuk dat jullie honderd mkb-deals en groene deals hebben gedaan afgelopen jaar.’ Of: ‘Wat fantastisch dat jullie zoveel risico hebben willen lopen voor een kleine deal in Somalië van Independent Energy.’”
“Ja, het project (in de Filipijnen, red.) heeft een valse start gemaakt”, geeft Hensen toe. “Maar daar houden de ngo’s op. Ze blijven ons dat nadragen. Wat ik bijvoorbeeld heel erg mis in de documentaire van Bram Vermeulen is het harde werk van de projecteigenaar om het beter te willen doen.” Want, zo zegt ze: “Ik heb bij dit project de grootste positieve switch gezien van alle projecten die ik ooit onder handen heb gehad”.
Het valt Visser op dat de kritiek vaak uit het Westen komt. “Het zijn met name de westerse organisaties die dan van alles vinden. Ik denk dat wij best met z’n allen structureler naar de stemmen uit die opkomende landen mogen luisteren. Sommige ngo’s in de westerse wereld spelen daarin wel een rol, maar vaak niet goed genoeg.”
Lees ook:
Dit artikel is gemaakt door een van onze expertredacteuren in samenwerking met onze partner. Change Inc. werkt met partners die de klimaattransitie aanjagen. Zij kunnen cases presenteren waar anderen zich aan kunnen optrekken en zijn eerlijk over de uitdagingen. Niet één bedrijf is al 100 procent duurzaam, maar veel zijn onderweg. Dankzij ons partnermodel zijn onze artikelen gratis toegankelijk voor iedereen. Benieuwd naar onze partners? Klik hier.
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in