Tot die conclusie kwamen deskundigen van CE Delft, het ministerie van EZK, netbeheerders, ontwikkelaars van zonneparken en de batterijsector tijdens een webinar van RVO.
Batterijen belangrijk voor energietransitie
Nederland wil in 2035 een CO2-vrij elektriciteitssysteem hebben. Batterijen zijn dringend nodig om in zo’n energiesysteem met veel wind- en zonne-energie elektriciteit op te slaan voor later. Dat heet uitgestelde levering. Maar ze zijn ook nodig om vraag en aanbod van stroom op het net in balans te houden. Bijvoorbeeld als er ineens minder stroom wordt geproduceerd of de vraag ineens toeneemt. Voor dat balanceren alleen al is voor 77 gigawatt aan batterijvermogen aangevraagd bij TenneT, terwijl Nederland in 2030 slechts 10 gigawatt nodig heeft. Ten derde kunnen ze stroom opslaan op momenten dat die goedkoop is en weer verkopen op de elektriciteitsmarkt als de prijs hoog is. Een laatste toepassing is dat bedrijven batterijen achter de meter gaan zetten, dus alleen om eigen stroom op te slaan en het eigen wagenpark op te laden. Uiteraard kunnen batterijen voor meerdere toepassingen tegelijk ingezet worden.
Twee congesties
Demissionair minister Rob Jetten van Klimaat en Energie wil ze ook inzetten om netcongestie tegen te gaan en meer CO2-te besparen. CE Delft heeft in opdracht van het ministerie van EZK daar verschillende onderzoeken naar gedaan. Nederland kampt nu al met twee soorten congestie: opwekcongestie en afnamecongestie. Bij opwekcongestie wordt er op momenten met veel zon en wind zoveel groene stroom geproduceerd, dat het net het niet aan kan. Dat gebeurt vaak in de zomer. Bij afnamecongestie vragen bedrijven en consumenten meer stroom dan het net aankan. Dat gebeurt het hele jaar. Dat is de reden dat sommige bedrijven, maar ook zonneparken op daken en in weilanden, nu al niet meer aangesloten kunnen worden op het net.
Lithium-ion batterij alleen oplossing opwekcongestie
CE Delft heeft in haar onderzoeken geconcludeerd dat lithium-ion batterijen, die vier uur groene stroom kunnen vasthouden, geen oplossing zijn voor afnamecongestie. De pieken in de vraag duren vaak acht tot twaalf uur. Ook hebben de batterijen niet genoeg capaciteit om er een hele fabriek op te laten draaien. Voor opwekcongestie kunnen ze wel een oplossing bieden. In 2030 is naar verwachting 160 tot 330 megawatt aan batterijvermogen bij zonneparken nodig om tijdens zomeravonden genoeg groene stroom aan het net te kunnen leveren. Op die momenten kunnen gascentrales uitgezet worden. Nu TenneT van plan is 65 procent korting te geven op de transporttarieven van dit soort flexibele stroomcapaciteit, dalen de kosten voor batterij-exploitanten. Maar nog lang niet genoeg, heeft CE Delft berekend. “De businesscase is op dit moment niet rendabel, dus moet er geld bij”, zegt senior-onderzoeker Lucas van Cappellen.
2.500 tot 5.000 euro subsidie per ton CO2
Daarom trekt het kabinet 416 miljoen euro subsidie uit om de onrendabele top te dekken. Daarmee wil het ook de klimaatdoelstellingen voor 2030 halen. De redenering is dat met extra zonneparken, gecombineerd met batterijen, fossiele centrales vervangen kunnen worden. Met de subsidie kan 0,08 tot 0,17 megaton CO2-uitstoot op jaarbasis bespaard worden. Volgens CE Delft kost die oplossing 2.500 tot 5.000 euro subsidie per ton bespaarde CO2. “Daarmee wordt dit een heel dure klimaatmaatregel”, zegt Van Cappellen. “Dat was al bekend toen hiermee werd ingestemd. Maar als je deze uren in de elektriciteitsvoorziening in 2030 wilt verduurzamen – de duurste uren van het jaar – zijn er weinig alternatieven.”
Elektriciteit produceren met groene waterstof zou een alternatief kunnen zijn en kost slechts 1.000 tot 4.000 euro subsidie per ton CO2. Technisch is dat volgens CE Delft nog niet haalbaar, omdat er niet genoeg groene waterstof voor dit doel geproduceerd wordt in 2025, als de subsidie ingaat.
Dure klimaatmaatregel noodzaak
Volgens Micha Rots, senior beleidsadviseur energietransitie van EZK, moest het ministerie alles onderzoeken om in 2030 zoals afgesproken 55 procent van de CO2-uitstoot te kunnen verminderen. Het gaat nu om de laatste beetjes. “Dan komen dit soort heel dure maatregelen eruit. Als je in de avonduren nog iets wilt doen om de elektriciteit te verduurzamen, dan kom je bij dit soort onorthodoxe maatregelen uit. Vandaar dat we deze hebben laten uitrekenen door CE Delft”, zegt hij.
Nieuwe batterijen
De komende jaren worden allerlei nieuwe batterijtechnologieën ontwikkeld zoals flowbatterijen, die een vloeibaar middel gebruiken voor opslag van energie. Bijvoorbeeld vanadium, waterstofbromide of zout. Die zijn echter nog te duur en onvoldoende beschikbaar. “Wat we zien in onze analyses is dat flowbatterijen tot 2030 maar een kleine rol kunnen spelen qua beschikbaar vermogen, maar dat na 2030 echt een opschaling mogelijk is. Afhankelijk van hoe snel de technische ontwikkelingen gaan, kunnen ze dan gaan concurreren met andere technieken zoals lithium-ion en waterstofcentrales. Vooral voor de middellange termijnopslag. Omdat ze een grotere opslagcapaciteit hebben kunnen ze niet alleen een rol spelen voor opwekcongestie, maar ook voor afnamecongestie”, zegt Van Cappellen van CE Delft. “Daarom zien wij een noodzaak voor opschaling van deze techniek.”
Alternatieven zijn goedkoper
Volgens netbeheerders is uitbreiding van het net nog steeds de beste oplossing voor congestie. Andere alternatieven zijn het stilleggen van bedrijven en andere grote stroomverbruikers als er niet genoeg stroom is (curtailment). Of het stimuleren van groene stroomgebruik op momenten dat die ook daadwerkelijk opgewekt wordt. Dat is goedkoper. “Wij zien daar meer potentie in om toe te passen voor opwekcongestie”, zegt Eric Woittiez van Alliander. “Batterijen zijn dure jongens.”
Volgens Nold Jaeger van Holland Solar is het beter om een zonnepark meteen aan een fabriek te koppelen die de zonnestroom gaat gebruiken. “Dat is veel makkelijker en goedkoper”, zegt hij. Zelfs het uitzetten van zonneparken is volgens hem soms beter, omdat het goedkoper is dan een batterij aanschaffen. Het wordt sowieso niet verplicht om een batterij naast een zonnepark neer te zetten. “Je moet die keuze aan de markt laten”, zegt Rots van EZK.
Subsidie per kilowattuur
CE Delft heeft de subsidieregeling voor batterijen bij zonneparken verder uitgewerkt. Batterij-exploitanten kunnen straks een exploitatiesubsidie krijgen per kilowattuur geleverde elektriciteit. Dat geldt alleen als de stroom van mei tot september wordt geleverd voor 6.00 uur ’s ochtends en na 17.00 uur ’s avonds. Dat zijn de momenten dat er een tekort is aan duurzame elektriciteit. Het gaat ongeveer om 900 megawattuur geleverde stroom per jaar. In de tussenliggende periode slaat de batterij stroom op. De subsidie verbiedt niet om de batterijen op andere markten in te zetten. Dat maakt ze rendabeler voor projectontwikkelaars. Het komende half jaar wordt de subsidieregeling verder uitgewerkt door EZK. Op 1 januari 2025 moet de regeling ingaan.
Batterijsector blij
De batterijsector is blij met de subsidie. “Dat is nuttig en nodig. Er is een significante onrendabele top. Als je de batterij ook nog gaat inperken en zegt: op zomerse dagen mag je na 6.00 uur niet ontladen, dan heeft dat impact op de inkomsten die je kunt genereren. Daar is deze compensatie voor bedoeld”, zegt Robert Kleiburg, bestuurslid van Energy Storage NL. “Dit maakt het mogelijk om meer zonne-energie in te voeren en daar is iedereen blij mee.”
Lees ook:
- Northvolt ontwikkelt nieuwe zoutbatterij zonder lithium
- Combinatie zon, batterij, AI en dynamisch contract: dit Nederlandse bedrijf lost er groene stroomprobleem mee op
- Onderzoek: stoppen met stroom uit kolen en gas kan alleen met batterijen en waterstof
- Grootste batterijfabrikant ter wereld produceert straks binnen 3 minuten een EV-batterij
schrijf je in voor de nieuwsbrief
Wil jij iedere ochtend rond 7 uur het laatste nieuws over duurzaamheid ontvangen? Dat kan!
Schrijf je nu in
