Nieuwe wind langs oude molens: hoe Vattenfall zijn windparken circulair wil maken

Het klopt dat de stad Eindhoven bekend staat om zijn technologie, carnavalsoptochten en de voetbalclub PSV. Maar de stad heeft ook naam gemaakt als design-hub van Nederland. Elk jaar wordt er de Dutch Design Week georganiseerd, een tiendaags evenement waarbij de creaties van talloze internationale ontwerpers samenkomen. Het is uitgegroeid tot een van de grootste designbeurzen van Europa.

Een bedrijf dat je op zo’n beurs misschien niet zou verwachten, is energiemaatschappij Vattenfall. Toch speelde het bedrijf er een rol van betekenis. Vattenfall is namelijk op zoek naar ontwerptalent, naar out-of-the-box-ideeën. Als ontwikkelaar van windparken krijgt het bedrijf in toenemende mate te maken met turbines die het einde van hun levensduur bereiken. Wat te doen met afgedankte onderdelen zoals bladen en de gondel? Je kunt ze natuurlijk recyclen, maar beter is het om de onderdelen intact te laten en als geheel in nieuwe toepassingen te gebruiken.

“Ons doel is om onze CO2-uitstoot in de gehele waardeketen in stappen omlaag te brengen en op netto nul uit te komen in 2040”, vertelt strategisch adviseur Annemarie Kerkhof, verantwoordelijk voor het ontwikkelen en implementeren van Vattenfalls circulariteitsstrategie. “Dit betekent niet alleen dat we meer hernieuwbare elektriciteit op willen wekken, zoals met onze windparken, maar ook dat we er samen met onze leveranciers aan werken om de CO2-uitstoot te verminderen tijdens de productie, bouw en ontmanteling van die windparken. Dat is best een uitdaging, en circulariteit kan oplossingen bieden.”

Daarom nodigde Vattenfall vier ontwerpstudio’s uit om creatieve oplossingen te bedenken voor het hoogwaardig hergebruiken van windmolenonderdelen. Tijdens een tentoonstelling op de Dutch Design Week presenteerden de studio’s hun ontwerpen.

Tiny house

Het leverde opvallende creaties op. Bijvoorbeeld de ‘tiny house’ van ontwerpbureaus Superuse en Blade-Made, gemaakt van een oude Oostenrijkse windmolen. De gondel van die turbine – het huisje boven op de windturbine waarin de generator van de molen draait – werd omgebouwd tot woongelegenheid van 35 vierkante meter. Het ontwerp werd een regelrechte hit en werd opgepikt door meerdere, internationale media. Kerkhof: “We hebben zelfs al reacties gekregen van mensen die de tiny house willen kopen!”

Of architectenbureau Cepezed, dat van windmolenbladen ‘eilanden’ maakt. Het lichte composietmateriaal in bladen zorgt ervoor dat ze goed kunnen drijven en gecombineerd kunnen dienen als platform voor zonneparken, huizen en landbouwtoepassingen. Niet verkeerd, in een land dat ruimte tekortkomt.

“We hadden eigenlijk twee redenen om samen te werken met de ontwerpstudio’s”, vertelt Kerkhof. “Allereerst wilden we een andere manier van denken uitnodigen. Dat is namelijk voor ons ook weer een manier om tot nieuwe ideeën te komen. Ten tweede geloven we: stel dat een van de ontwerpen een succes wordt, dan kan de markt het oppikken en hebben wij weer een plek om onze ontmantelde windmolens naartoe te brengen.”

90 procent gerecycled

Want het windmolenafval blijft komen, dat is zeker. Volgens de vereniging WindEurope zal er tussen nu en 2030 meer dan 13 gigawatt aan windenergiecapaciteit worden ontmanteld. Daarnaast worden er weer nieuwe parken gebouwd die na vijftien tot twintig jaar ook het einde van hun levensduur bereiken. Reden genoeg om een helder plan te hebben voor wat er met al dat afval gebeurt.

“Op dit moment wordt het grootste gedeelte van oude windmolens gerecycled”, vertelt Kerkhof. “Ongeveer 90 procent. Het grootste gedeelte van een windmolen bestaat namelijk uit staal en dat is goed te recyclen. Bij de bladen zit het anders. Die zijn gemaakt van composietmaterialen die lastig uit elkaar te halen zijn.” De laatste 10 procent belandt dan ook vaak nog in verbrandingsovens. Vattenfall heeft zich daarom ten doel gesteld om in 2025 de helft van het composietmateriaal van gesloopte windturbinebladen en gondels van eigen windparken te hergebruiken en recyclen. In 2030 moet dat 100 procent zijn.

R-ladder

Hoe goed recycling ook klinkt, Kerkhof ziet betere oplossingen. Recycling staat bijna onderaan de R-ladder, een schaal die aangeeft in hoeverre er hoogwaardig gebruik wordt gemaakt van oude onderdelen. “Een trede hoger is repurpose, het vinden van een nieuwe toepassing voor een onderdeel. Denk aan het gebruiken van oude windmolenbladen bij het bouwen van bijvoorbeeld speeltuinen of parkeergarages.” Duurzamer dan recycling, want er zijn geen energieslurpende methoden nodig om grondstoffen uit het turbinepuin te filteren. Bovendien wordt het bouwen van nieuwe toepassingen er ook automatisch een stuk milieuvriendelijker door.

Nog hoger op de ladder staat re-use: het simpelweg opnieuw gebruiken van een onderdeel voor dezelfde toepassing. Ofwel: oude windmolens opnieuw gebruiken in een ander windpark, of onderdelen hergebruiken voor de bouw van een nieuwe windmolen. “Dat geldt echter niet voor alle onderdelen , zoals de bladen. Die kunnen niet opnieuw gebruikt worden omdat ze door regen en wind flink in kwaliteit achteruit zijn gegaan, vertelt Kerkhof. Ook is de windsector continu in ontwikkeling. Door innovatie worden windmolens steeds groter, en dat maakt het lastig om circulair te werken. Oude onderdelen passen simpelweg niet meer op nieuwe turbines.”

Daar komt bij dat nieuwe composietmaterialen vaak goedkoper zijn dan gerecycleerde materialen. “Het is daardoor makkelijker om nieuw materiaal te bestellen. Een circulaire economie zou de hele maatschappij voordelen opleveren, maar dat zit op dit moment niet altijd bij de prijs inbegrepen.”

Gespreksstarter

Genoeg uitdagingen, en Vattenfalls samenwerking met de ontwerpstudio’s moet dan ook vooral gezien worden als gespreksstarter die een nieuwe manier van denken moet aanwakkeren. Maar: “Als de ontwerpen een succes blijken, hopen we natuurlijk wel dat ze gelijk worden opgepikt door de markt”, aldus Kerkhof. “Vattenfall is erg tevreden met de samenwerking met Dutch Design Foundation en de nieuwe ideeën die hieruit voortgekomen zijn.”

Lees ook:

• Hoe verduurzamen we de industrie? ‘De hele, complexe puzzel moet in elkaar vallen’
• Netcongestie: vertrager of versneller van de energietransitie?
• Nederland kan met 1.200 ‘energy hubs’ netcongestie en CO2-uitstoot fors verminderen
• Vattenfall wil naar netto nul CO2-uitstoot in 2040: ‘Onze groene ambities stuwen creativiteit’