Het stroomnet zit niet vol, dus die 195 miljard euro voor uitbreiding is niet allemaal nodig

Dat betoogden Lisanne Saes en Derek Steeman van Holland Solar tijdens zonne-energie vakbeurs Solar Solutions. “Het frustreert ons dat er in de media een bepaalde framing plaatsvindt dat het net vol zit”, zeggen ze. “Als je de koppen in de kranten ziet denk je: wat heeft het allemaal voor zin? Moeten we niet gewoon op een luie stoel gaan zitten en tien jaar wachten tot Tennet en de netbeheerders het net hebben verzwaard? Ons pleidooi is dat dit niet het geval is. Het net is niet vol. Wij willen daarin nuance aanbrengen en hoop bieden aan ondernemers.”

Eigen stroomnet

Doordat er steeds meer groene stroom wordt opgewekt en door de groeiende behoefte aan elektriciteit om van het gas af te kunnen gaan, is het file op het Nederlandse elektriciteitsnet. Daardoor kleuren de capaciteitskaarten van het stroomnet rood. Netbeheerders kondigen netcongestie af, sluiten geen nieuwe bedrijven meer aan en hebben al 20.000 verzoeken voor een grotere aansluiting van bedrijven die willen uitbreiden moeten weigeren. Ook nieuwe zonneparken kunnen niet altijd aangesloten worden. Reden voor een grote ontwikkelaar als Novar om in Groningen dan zelf maar een eigen elektriciteitsnet te bouwen en daar de nieuwe zonneparken op aan te sluiten.

Dat leidt volgens Steeman tot hoge maatschappelijk kosten. “Bedrijven kunnen niet uitbreiden of verduurzamen. Misschien gaan ze zelfs wel weg uit Nederland”, zegt hij.

195 miljard nodig

Om het probleem op te lossen willen overheid en netbeheerders het net uitbreiden. Volgens een rapport dat minister Sophie Hermans van Klimaat en Groene Groei begin maart naar de Tweede Kamer stuurde is daar tot en met 2040 in totaal 195 miljard euro voor nodig. Eerder liet netbeheerder Tennet weten de komende tien jaar 160 miljard euro te moeten investeren in de uitbreiding van het hoogspanningsnet.

Volgens het rapport wordt elektriciteit de ruggengraat van het nieuwe energiesysteem, zoals aardgas dat in het verleden was. Nu bestaat 20 procent van de energiemix uit elektriciteit, in 2050 is dat al 50 tot 70 procent. Om te voorkomen dat het gebrek aan capaciteit op het stroomnet een steeds groter economisch en maatschappelijk knelpunt wordt, moet het net fors worden uitgebreid. Alleen al op land kost dat 107 miljard. In 2040 zijn de jaarlijkse netbeheerkosten opgelopen van 7 miljard nu naar 20 miljard euro. Maar het rapport stelt ook dat er op het totaalbedrag tot een bedrag van 22 miljard te bezuinigen valt als het net slimmer gebruikt wordt.

Slimmer gebruiken

Dat is ook wat Holland Solar, de Nederlandse Vereniging van Duurzame Energie (NVDE), NedZero en Energy Storage NL betogen. Volgens hen is die investering van 195 miljard bij lange na niet nodig als je het net beter benut, vraag en aanbod beter op elkaar afstemt en groene energie beter opslaat. “Door energieproductie en -gebruik dichter bij elkaar te brengen middels vraagsturing, opslag en conversie kunnen de totale kosten zoals opgenomen in het rapport aanzienlijk lager worden”, stelt directeur Wijnand van Hooff van Holland Solar. Voorzitter Maarten van den Heuvel van Energy Storage NL wijst op onderzoeken die aantonen dat energieopslag vele miljarden aan besparing oplevert. “Energieopslag - zowel in elektriciteit, warmte als in moleculen - is dus een absolute ‘must’ om het systeem betaalbaar te houden,” zegt hij.

Net is niet vol

Dat het net nog lang niet vol zit, toonde Lisanne Saes tijdens Solar Solutions aan met het rekenvoorbeeld van een transformatorhuisje. Dat heeft een transportcapaciteit van 80 megawatt. Die wordt nu nog niet overschreden, maar in 2027 wel. “Dus zeggen de netbeheerders: het net zit vol, want over een paar jaar hebben we een probleem. Dus kunnen we u nu niet aansluiten”, legt ze uit. Maar volgens haar gebruiken ze slechts een model met aannames over de toekomstige opwek en gebruik van stroom. Misschien veranderen die aannames wel.

Leveringszekerheid omlaag

Ook het maximaliseren van de transportcapaciteit op 80 megawatt is volgens haar slechts een keuze, afgestemd op een zo lang mogelijke levensduur van het transformatorhuisje. Je kunt er ook voor kiezen de transportcapaciteit tot 100 megawatt te verhogen. Dan is de kans op storing iets groter, maar is er wel meer capaciteit op het net. “Nu heeft Nederland 99,9 procent leveringszekerheid, maar de vraag is: moeten we dat wel willen? Die discussie gaan we aan. Het is niet zo zwart-wit”, stelt Saes.

Minder zonnestroom leveren

Er zijn twee soorten congestie: opwekcongestie en afnamecongestie, allebei vrij lokaal en incidenteel, zegt Derek Steeman. Opwekcongestie ontstaat vooral in de zomer als zonnepanelen te veel stroom terugleveren. Afnamecongestie is in de winter een probleem als iedereen ’s avonds ineens stroom gaat verbruiken. “We moeten die pieken weghalen”, zegt hij. Dat kan bijvoorbeeld door tegen een zonnepark te zeggen dat het rond het middaguur minder stroom moet leveren. Ook in de winter kun je wind- en zonneparken meer of minder stroom laten leveren wanneer dat nodig is. Netbeheerders kunnen wind- en zonneparken die meer dan 1 megawatt leveren zelfs verplichten om op deze flexibele manier stroom te leveren. Dat valt onder congestiemanagement.

Congestiemanagement

Congestiemanagement is ook een belangrijk wapen tegen afnamecongestie. Sinds vorig jaar staat de ACM toe dat netbeheerders met grootverbruikers - lees grote bedrijven – afspraken maken over hun stroomverbruik. Ze krijgen een vergoeding als ze het net minder gebruiken tijdens de spitsuren: tussen 6.00 en 9.00 uur ’s ochtends en tussen 16.00 en 20.00 uur ’s avonds. Daardoor komt ruimte vrij op het net, die ze onder andere bedrijven kunnen verdelen. Uit een onderzoek van Tennet bleek vorig jaar dat op deze manier 880 megawatt aan capaciteit vrijkomt op het net. Dat is net zoveel als 2500 voetbalvelden vol zonnepanelen en genoeg om veel bedrijven en zonneparken op de wachtlijst aan te sluiten.

Subsidie voor slimme apparaten

Maar ook batterijen en slimme energiemanagementsystemen die zonnepanelen, batterijen, warmtepompen, laadpalen en andere apparaten aansturen zorgen ervoor dat opwek en verbruik beter op elkaar worden afgestemd. Zo neemt de druk op het net af. Volgens Steeman en Saes kunnen we op die manier wel 150 tot zelfs 200 procent van onze huidige netcapaciteit gaan benutten. Voor die slimme apparaten zou de overheid subsidie moeten geven via de Investeringssubsidie duurzame energie en energiebesparing (ISDE). “Zo stimuleer je eigen gebruik”, stellen ze.

IJsbaan als voorbeeld

Saes noemt IJsbaan Alkmaar een mooi voorbeeld van al deze oplossingen. Het sportcomplex had grote plannen om energieneutraal te worden en van het gas af te gaan door elektrificatie, maar kreeg geen grotere aansluiting op net. Door een combinatie van zon, batterijen, warmteopslag en energiebesparing heeft de ijsbaan dat probleem zelf kunnen oplossen en kon de uitbreiding doorgaan zonder zwaardere aansluiting op het net. “We moeten met zijn allen het net slimmer gaan gebruiken. Dan zijn er nog genoeg mogelijkheden”, stelt ze.

Lees ook:

• Zonnestroom niets waard? Wel als je het als ‘prosument’ zelf gebruikt of opslaat
• TU Eindhoven laat zien hoe je met slimme superbatterij netcongestie op industrieterreinen en campussen kunt oplossen
• Netcongestie oplossen? Zo kun je een groot distributiecentrum laten draaien op de stroomaansluiting van drie huishoudens
• Een slim stroomnet als oplossing voor netcongestie? Twee Nederlandse bedrijven staan al in de rij